Marquez đến với độc giả Việt Nam như thế nào ?

Trang bìa bản dịch một cuốn tiếu thuyết của Marquez

Trọng Thành

Nhà văn Colombia Gabriel Garcia Marquez, cây đại thụ của nền văn học tiếng Tây Ban Nha, vừa ra đi hôm qua. Marquez là người thân thuộc với bạn văn Việt Nam. Sau đây mời quý vị theo dõi một số chia sẻ của nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân về những con đường đưa tác phẩm của Marquez tới Việt Nam, đồng cảm mà tác phẩm nhận được nơi bạn đọc, cũng như một số điều căn bản trong di sản văn học của ông còn chưa được chuyển dịch sang tiếng Việt.

Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân (Hà Nội)   18/04/2014   Nghe (09:09)

Lại Nguyên Ân : Marquez và các tác giả Mỹ Latinh đến được Việt Nam tương đối khó khăn. Trước đây, một số người đọc qua bản dịch tiếng Anh. Việt Nam, nhất là miền bắc Việt Nam (công chúng rộng rãi) biết đến các tác giả Mỹ Latinh, như Marquez, là nhờ một nhóm vài ba dịch giả, nguyên là sinh viên ngữ văn đại học Tổng hợp, khi ra trường công tác tại Thông tấn xã Việt Nam, được cử sang Cuba học tiếng Tây Ban Nha : các anh Nguyễn Trung Đức, Phạm Đình Lợi, Nguyễn Quốc Dũng, Bùi Ngọc Hải… Khi về nước, một số anh, như anh Nguyễn Trung Đức, xin chuyển về Viện Văn học, và từ đấy chuyên chú dịch các tác phẩm Marquez.
Tôi nhớ các tác phẩm như "Ngài đại tá chờ thư", "Trăm năm cô đơn", "Ký sự về một cái chết được báo trước", "Tình yêu thời thổ tả"… Càng về sau, các tác phẩm của Marquez càng được cập nhật hơn. Sau khi anh Nguyễn Trung Đức qua đời, cái dòng dịch Marquez có phần bị ngưng lại, vì gần như không có chuyên gia.
Còn có một nguồn nữa để giới nghiên cứu và giới văn học nói chung biết về văn học Mỹ Latinh là thông qua tiếp xúc với văn học Nga, kể cả Nga Xô Viết lẫn Nga hậu Xô Viết. Một số nhà nghiên cứu được học từ Nga về, bàn luận về văn học Mỹ Latinh, về Marquez được giới thiệu ở Nga như thế nào. Anh Phạm Vĩnh Cư chẳng hạn, anh ấy rất tán thưởng cuốn « Mùa thu của trưởng lão ». Nhưng anh Nguyễn Trung Đức, vì một lý do nào đó, đã không kịp dịp dịch cuốn này.
RFI : Điều gì đặc biệt hấp dẫn trong tác phẩm Marquez với độc giả Việt Nam ?
Lại Nguyên Ân : Theo tôi, truyện của Marquez đối với Việt Nam lạ ở chỗ trong những câu chuyện có vẻ như rất đời thường, lại có những cái ảo, cái kỳ diệu xen vào những cái như thật. Ông ấy miêu tả một thiên thần như một người đời, người đang sống mà chúng ta gặp hàng ngày. Bỗng nhiên gặp một người từ đâu trôi giạt đến, nhưng hóa ra đấy lại là một người có cánh.
Tôi nhớ là cách mà ông ấy trình bày khiến người ta thấy cái ảo như là cái thật. Chuyện không có thật, không thể có thật, nhưng ông ấy viết như là có thật. Trong truyện « Biển của người đã mất », ông ấy nói về những người đang sống với hiện tại, đồng thời quan hệ với cái ngày xưa, cái đã mất rồi, cứ như là thật. Cái kỳ ảo của Marquez khác với những gì các tác giả Việt Nam đã từng viết. (…) Trước đó, thông thường trong dân gian hay với những người viết truyện "ma", những chuyện được kể lại là không có thật, theo kiểu Liêu Trai, rất kỳ lạ, gặp rồi không thấy. Còn ở Marquez rất khác.
RFI : Có một sự đồng cảm nào đó của bạn đọc Việt Nam với Marquez ?
Lại Nguyên Ân : "Trăm năm cô đơn" có thể gọi là một bi kịch của một cộng đồng đóng kín. Ở nghĩa chung như thế, độc giả Việt Nam và giới văn học Việt Nam cảm nhận được. Nhưng nhiều vấn đề khác, nhiều tác phẩm khác thì không chắc. Ví dụ như tập truyện ngắn "Đại tá chờ thư"…, trong đó có nhiều cái gắn với lịch sử của Mỹ Latinh, những cuộc chiến tranh, hay nội chiến…
Hay là các tác phẩm sau này ông ấy cập nhật những nội dung mới, như "Tình yêu thời thổ tả", thì tôi thấy người ta tò mò, chứ cũng không phải là nhận ra được nó. Ví dụ như ông ấy có sự miêu tả tương đối cởi mở với vấn đề tính dục. Lúc tác phẩm ấy ra đời và bắt đầu được dịch, vấn đề ấy vẫn còn đang là điều mà thị hiếu của công chúng, cũng như độ khép của kiểm duyệt, vẫn còn gây khó khăn cho việc tiếp nhận.
Sau này khi ông viết một tác phẩm nữa là « Tướng quân giữa mê hồn trận », tôi thấy chắc là người ta có thể sẽ khó khi đoán ra được cái nghĩa thực sự của tác phẩm ấy. Bởi vì tác phẩm ấy in dấu nhiều cách nhìn của Marquez khi thế giới của phái tả, của « thế giới xã hội chủ nghĩa » không còn nữa. Mà đấy lại là nơi trước đây ông gửi gắm niềm tin, các thiện cảm. Tác phẩm này không được dịch ở Việt Nam cũng là đáng tiếc, vì đó là một tác phẩm được coi là viết về đề tài « độc tài ». Đây là một đề tài lớn của văn học Mỹ Latinh.

Cuốn "El otoño del patriarca" (Mùa thu của trưởng lão) của Marquez, tác phẩm chưa được dịch sang tiếng Việt (DR)

Cuốn « Mùa thu của trưởng lão », Nguyễn Trung Đức cân nhắc rất lâu, nhưng cuối cùng không dịch, có thể là do ở Việt Nam, công chúng cảm nhận về vấn đề « độc tài » trong chính trị thế kỷ XX rất là hời hợt. Do đó, các dịch giả, các nhà nghiên cứu khi thuyết minh về điều này cũng không nói rõ được. Có lẽ các nhà nghiên cứu, phê bình, khi viết về cái đó cũng quá thận trọng, thành thử ra công chúng Việt Nam cũng chưa nhận ra được đấy là một đề tài vừa rất quan trọng đối với Garcias Marquez, đồng thời là đề tài rất quan trọng đối với văn học tự sự Mỹ Latinh thế kỷ XX.
Xin cảm ơn nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân.

Source : RFI

Hoa Kỳ Xoay Trục... Vào Vô Định

Friday, April 18, 2014

Hoa Kỳ Xoay Trục... Vào Vô Định

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Ngày 140718

Trách nhiệm không thuộc về Kerry hay Clinton

* Bây giờ mới tập Thái Cực Đạo!.... *

Lãnh đạo là tiên liệu. Người ta thường nói như vậy, và khi tiên liệu còn có cả việc dự đoán điều bất ngờ.

Khi lên lãnh đạo Hoa Kỳ từ đầu năm 2009, Tổng thống Barack Obama có trù tính một số việc. Trước hết là lần lượt triệt thoái khỏi hai chiến trường nóng là Iraq và Afghanistan, và quan niệm lại đối sách Hoa Kỳ với thế giới Hồi giáo theo khảo hướng mới, được ông trình bày trong hai bài diễn văn tại Cairo của xứ Egypt (Ai Cập) và Ankarra của Turkey (Thổ Nhĩ Kỳ). Với Liên bang Nga, ông Obama cũng muốn cải thiện quan hệ (chuyện "reset the button") để sẽ cùng Vladimir Putin, (khi đó còn là Thủ tướng) giải quyết nhiều hồ sơ nóng của thế giới, trong đó có kế hoạch chế tạo võ khí hạch tâm của Iran.

Quan trọng nhất, và ý thức được nhược điểm của hai nhiệm kỳ Bush là quá tập trung vào cuộc chiến chống khủng bố Hồi giáo và vào hồ sơ Trung Đông, ông Obama nói đến việc "chuyển trục" về Đông Á.

Là Ngoại trưởng của Obama trong nhiệm kỳ đầu, bà Hillary Clinton đã trước tiên thăm viếng Á Châu ngay từ Tháng Hai năm 2009. Qua năm sau, bà tuyên bố tại Hà Nội một quan điểm cứng rắn hơn với Bắc Kinh và rằng ưu tiên ngoại giao của Hoa Kỳ là giải quyết tranh chấp về chủ quyền giữa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á. Tháng 10 năm 2011, một tháng trước khi Tổng thống Obama công du Châu Á, bà đã (cùng Phụ tá Đặc trách Đông Á và Thái bình dương Kurt Campbell) có bài tiểu luận gần sáu ngàn chữ trên tạp chí Foreign Policy trình bày khái niệm "chuyển trục". Hoa Kỳ là một cường quốc Á Châu, có quyền lợi gắn bó với khu vực này....

Tuy nhiên, trong toàn bộ chủ trương và chánh sách của Barack Obama, ưu tiên vẫn là đối nội để cải tạo xã hội Hoa Kỳ, với nhiều công sức dành cho việc cải tổ chế độ bảo dưỡng y tế.

Chuyện bất ngờ của một chính quyền thiếu tiên liệu là những trục trặc liên miên sau khi Đạo luật Y tế Obamacare được ban hành. Bất ngờ hơn nữa là Tổng thống Mỹ đã hai lần hủy bỏ thượng đỉnh Á Châu và việc thăm viếng nhiều đồng minh trong khu vực chỉ vì bận đối phó với trận đấu về ngân sách ở nhà.

Tuần tới, Barack Obama lại có chuyến công du Châu Á - để chính thức thăm viếng Nhật Bản, Nam Hàn, Mã Lai Á (Malaysia) và Phi Luật Tân (Philippines) - thì gặp chuyện bất ngờ khác từ một người ông đặt nhiều kỳ vọng là Vladimir Putin: vụ khủng hoảng Ukraine.

Vụ Ukraine sẽ còn kéo dài nên ớm bóng lên chuyến Á du vào mùa Thu tới đây, khi Tổng thống Mỹ qua thăm Trung Quốc, Miến Điện và Dúc Đại Lợi (Australia). Việc chuyển trục về Đông Á của Barack Obama gặp sự bất ngờ - mà ai cũng có thể đoán trước – là trở thành chuyện hão. 

Ai cũng có thể đoán trước, trừ Chính quyền Obama. Vì sao như vậy?

***

Câu hỏi đầu tiên, rất Mỹ, vẫn là tiền đâu?

Tuần qua, Thượng viện trong tay đảng Dân Chủ vừa công bố một phúc trình của Ủy ban Đối ngoại do Nghị sĩ Robert Mendendez làm Chủ tịch, với một nhận định có màu sắc... Cộng Hoà: "Những diễn văn hay tuyên bố chính trị không dựa trên khả năng thực hiện chỉ gây ra khoảng cách lớn giữa kỳ vọng và thực tế". Khả năng thực hiện – hard deliverables – dễ hiểu là ngân sách của bộ Ngoại giao.

Trong dự chi ngân sách của tài khóa 2015, Hoa Kỳ dành 300 triệu (0,3 tỷ) Mỹ kim cho khu vực Đông Á Thái bình dương, nơi sinh sống của hai tỷ 300 triệu dân và sản xuất ra 31% sản lượng toàn cầu. So với một tỷ sáu dành cho khu vực Trung Đông, nơi chỉ có 400 triệu dân và sản xuất ra 5% sản lượng, thì đòn bẩy của Mỹ tại Đông Á có kích thước của một cái que.

Nói về thực chất và ấn tượng thì đấy là que diêm.

Một cách đếm khác là ngân sách ngoại viện: Hoa Kỳ dành 4% ngân sách viện trợ cho khu vực chiến lược này! 

Không có ngoại viện thì ta có thể dùng đòn bẩy ngoại thương. Nhưng Chính quyền Obama lại bị nội thương khi đảng Dân Chủ bị áp lực của các nghiệp đoàn trong một năm có bầu cử nên gây khó cho việc thương thuyết hiệp ước tự do mậu dịch với 12 nước trong vùng Á châu Thái bình dương. Sáng kiến xây dựng Đối tác Chiến lược Xuyên Thái bình dương TPP coi như bị đình đoạn, sau khi đã lỡ cuộc hẹn 2013, tiêu chí của Obama.

Thế rồi sau khi Hoa Kỳ tuyên bố từ nay đến năm 2020 sẽ đưa 60% chiến cụ của Hải quân và Không quân về Châu Á Thái bình dương, Bộ Quốc phòng nói tới việc cắt giảm ngân sách.

Hậu quả nhãn tiền là năm qua, Trung Quốc mở rộng vùng kiểm soát phòng không ADIZ tại Đông Á và quan hệ Hàn-Nhật, hai đồng minh chiến lược của Mỹ, trôi vào khoảng trũng nhất kể từ sau Thế chiến II. Và tháng tới, Putin sẽ qua Bắc Kinh nói về hợp tác năng lượng: Nga có thể bán khí đốt cho Trung Quốc để tìm lối thoát nếu bị mất khách Âu Châu do vụ khủng hoảng Ukraine. Còn giải pháp xuất cảng năng lượng của Mỹ để hóa giải áp lực của Putin với Âu Châu thì chưa đi tới đâu!

Rõ ràng là Hoa Kỳ chuyển trục vào cõi vô định. Hình ảnh bắt mắt và dễ hiểu hơn, là "quay như chong chóng"!

***

Nhiều người lạc quan, hay nhân nhượng, thì nói đến sự khác biệt hay thoái bộ của Chính quyền Obama trong nhiệm kỳ hai.

Khi Hillary Clinton làm Ngoại trưởng thì ít ra Hoa Kỳ có bày tỏ ý chí chuyển trục, mà rồi để lỡ vì chuyện bất ngờ. Khi John Kerry làm Ngoại trưởng thì chánh sách đối ngoại của nước Mỹ tuột dốc. Lạc quan hay nhân nhượng, ta có thể quy ra trách nhiệm của người thi hành chánh sách. Của John Kerry. Hoặc gián tiếp đề cao nhân vật sau này sẽ ra tranh cử Tổng thống bên đảng Dân Chủ, là Hillary.

Nhưng sự thật lại chẳng vuông tròn như vậy.

Quả thật là trong nhiệm kỳ hai, Chính quyền Obama đã dám lấy nhiều rủi ro có tính toán khi mở cuộc thương thuyết với Iran, hoặc bán cái cho Putin giải quyết chuyện Syria, để nước Mỹ khỏi phải động binh như trong nhiệm kỳ một tại Libya (với hậu quả là bốn cái tang tại Benghazi khiến hào quang của Hillary bị ố). John Kerry cũng tích cực giải quyết hồ sơ Palestine với Chính quyền Israel.

Tuy nhiên, kết quả vẫn là sự đáng buồn: dự án Palestine tan vỡ, chế độ độc tài đa sát của Bashar al Assad vẫn tồn tại, Iran chưa hề nhượng bộ và Putin lại nhấn tới và sau khi thôn tính bán đảo Crimea lại còn thọc sâu hơn nữa vào miền Đông xứ Ukraine.

Thật ra, trong nhiệm kỳ hai, ngoài John Kerry, một người tự khoe là Tây nhất, ban tham mưu đối ngoại của Obama cũng có các nhân vật Âu Tây nhất, như Cố vấn An ninh Quốc gia Suzan Rice và Đại sứ tại Liên hiệp quốc là Samantha Power. Đây là những người thấm nhuần lý tưởng Âu Châu là đề cao nhân quyền và bảo vệ giá trị tinh thần của nền dân chủ - miễn là khỏi động binh.

Kết cuộc thì nhân quyền bị đạn ở Syria và nền dân chủ non yếu của Ukraine đang nằm trong tầm nhắm của Putin. Và chế độ chưa mấy dân chủ của các tướng lãnh tại Ai Cập thì thất vọng với nước Mỹ trước sự o bế của Liên bang Nga. Trong khi Trung Quốc vẫn lừng lững bước tới.

Ngần ấy chuyện xảy ra không vì John Kerry bất tài. Sự bất tài của ông ta được minh chứng từ lâu, chứ không đợi tới trận đối đầu với Ngoại trưởng Nga hay việc thuyết phục Âu Châu về một đối sách chung tại Ukraine. Ngần ấy chuyện xảy ra là do nhận thức của chính Barack Obama về thiên hạ sự.

Ông ta cứ tưởng thiên hạ cũng như cử tri Mỹ, rất dễ mềm lòng vì thuật hùng biện của mình. Cho nên, chẳng ai nên ngạc nhiên về kết quả hội nghị bốn phe về chuyện Ukraine vào Thứ Năm 17 vừa qua tại Geneva, giữa Hoa Kỳ, Liên bang Nga, Ukraine và Liên hiệp Âu Châu.

Liên Âu không đầu thì có mấy mảnh chưa thống nhất về những biện pháp ứng xử với Putin nên núp sau Hoa Kỳ. Nước Mỹ thì hùng dũng quân viện cho Ukraine bằng cách đưa thêm khẩu phần cho lính cầm hơi. Chứ súng đạn là phạm vào đức hiếu sinh của kẻ văn minh. Còn Liên bang Nga đòi Ukraine cải tổ hiến pháp để công nhận dân quyền của người thiểu số, dĩ nhiên là Nga, rồi mới nói chuyện xuống thang....

 
Và lãnh đạo Ukraine thì đứng giữa chợ đời để ca bài dở khóc dở cười. Họ nói chữ "buồn thiệt" mà người Mỹ tưởng như tiếng "bull shit" đầy thô tục. 

Xin đợi 2017 thôi....

Source : dainamax tribune

BÍ ẨN TÂM HỒN NGA (BÀI 3) – TẬP HOÀI NGHI

BÍ ẨN TÂM HỒN NGA (BÀI 3) – TẬP HOÀI NGHI

Theo pro&contra (Blog Pham Thi Hoai )

Tháng 4 17, 2014

Roland Oliphant

Phạm Nguyên Trường dịch

Bài liên quan:

Bài 1: Dmitry Babich – Các chuyên gia phá hoại

Bài 2: Elena Rubinova – Sự tiến hóa của con người Xô-viết

Khái niệm “Tâm hồn Nga” không nói lên điều gì.

Một cuộc khảo sát toàn diện di sản văn chương vĩ đại của nước Nga không đưa ra được một lời giải thích rõ ràng cái gọi là tâm hồn bí ẩn của Nga là gì và nó khác với tâm hồn của các dân tộc khác như thế nào.

Có nhiều lí do để nghi ngờ những ai sử dụng cụm từ “tâm hồn Nga”, và đấy không chỉ là vì nó thường xuyên bị những kẻ bán bưu ảnh, sách du lịch và những chuyến du hành trọn gói xuôi sông Volga đem ra quảng cáo. Thuật ngữ nào cũng có thể bị sử dụng không đúng chỗ, bị lạm dụng, trở thành câu nói cửa miệng, cho đến khi đánh mất ý nghĩa ban đầu. Và mời người ta tìm hiểu tâm hồn Nga trong khách sạn sang trọng 250 USD một đêm với bữa ăn sáng, hay quan sát nó qua những bộ ảnh đen trắng ra vẻ nghệ thuật chụp nhà thờ mái vòm củ hành, Đại lộ Nevsky hoặc nhà gỗ của nông dân không bóp méo hay làm giảm những lời khẳng định về tâm hồn Nga. Nó chỉ làm người ta mệt mỏi khi nghe nói về nó mà thôi.

Nhưng khảo sát một cách kĩ lưỡng ta sẽ nhanh chóng phát hiện ra rằng đây là một thuật ngữ rỗng tuếch ngay từ đầu. Có thể nó đã được những con người tuyệt vời nhất (mà đấy là những ai! Những người tuyên truyền cho huyền thoại này là những cây đa cây đề của Thời đại Vàng son của nền văn chương Nga, như Alexander Pushkin, Leo Tolstoy và Fyodor Dostoevsky) đưa vào sử dụng với những ý định tốt đẹp nhất, nhưng sự thật là thuật ngữ “tâm hồn Nga” luôn luôn là chìa khóa để tìm hiểu một cái gì đó mà những người sáng tạo ra nó không hiểu và cũng không có. Quan điểm lãng mạn của tác giả của nó về thế giới đã dẫn đến việc sử dụng một cách quá lãng mạn thuật ngữ này, dùng nó như một cái la bàn để tìm hiểu nước Nga ngày hôm nay, trong quá khứ hay trong thế kỷ tới, là việc làm vô ích vậy. Không có gì ngạc nhiên là nó luôn đi kèm với tính từ “bí ẩn” – không ai biết có ý nghĩa gì.

Những khi người ngoại quốc cảm thấy chán nản với thuật ngữ này, anh ta có thể muốn vứt hết mọi thứ, coi đó chỉ là trò bịa đặt của văn chương thế kỉ XIX. Tương tự như những trò bịa đặt của các nhà văn Nga khác – ví dụ như Biên bản của những Người Thông thái Do Thái (Protocols of the Elders of Zion) – thuật ngữ này đã làm méo mó quan niệm của thế giới về cả một dân tộc. Nhưng, khác với “Biên bản”, huyền thoại về tâm hồn Nga không có gì ác ý. Trên thực tế, đấy dường như là phản ứng trước sự khủng hoảng bản sắc dân tộc quá sâu sắc, cuộc khủng hoảng đã thấm đẫm trong tác phẩm của các nhà văn, nghệ sĩ và tư tưởng gia thời đó. Vì lí do đó mà khi khảo sát cái ý tưởng rõ ràng giả tạo này ta sẽ thấy rằng động cơ của nó, ít nhất trong một số ý nghĩa, là cao quý.

Mênh mông bát ngát

Vấn đề cốt yếu nhất của “tâm hồn Nga” – hay thực ra với bất kì một thứ gì được mệnh danh là đặc tính dân tộc – là gần như không thể nói có thể áp dụng nó cho người nào. Nước Nga rộng bao la, cả về địa lý, xã hội và dân tộc. Bên cạnh người Nga (dù họ có là ai), đây còn là quê hương của người Belarus và Ukraine, của người Finno-Ugric Mari, người Mordvin, người Chuvash và người Tatar – từng làm chủ vùng đất này trong nhiều thế kỷ – cũng như người Do Thái, người Digan, người Đức vùng Volga và rất nhiều sắc dân và ngôn ngữ ở vùng Bắc Kavkaz. Và đấy mới chỉ là phía Tây dãy Ural.

Vâng, tất cả họ đều là công dân Nga, và chúng ta đang nói về “tâm hồn Nga” (Russkaya dusha) – một tâm hồn được cho là có mục đích đoàn kết tất cả các sắc dân Nga. Nhưng xin hãy tách người Nga ra khỏi đám này. Và trong số những danh nhân văn hóa thế kỷ XIX mà cuộc chiến đấu của họ với vấn đề bản sắc dân tộc Nga đã dẫn tới khái niệm về tâm hồn bí ẩn của người Nga thì một phần tư máu trong huyết quản của Pushkin thuộc về châu Phi, một nửa Dostoevsky thuộc về Ba Lan, và tổ tiên của Mikhail Lermontov được coi là người Scotland. Nikolai Gogol là người Ukraine và họa sĩ nổi tiếng Isaac Levitan là người Lithuania gốc Do Thái. Nhưng điều đó không ngăn được họ phát biểu nhân danh “tính Nga chính cống”.

Alexander Pushkin có thể không phải là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ “tâm hồn Nga”, nhưng ông là cha đẻ của văn chương Nga, ông là một thiên tài không thể sai và quan trọng nhất, ông đã không làm độc giả rối trí với tính từ đáng nguyền rủa: “bí ẩn”. Tatyana Larina, nhân vật nữ chính trong tác phẩm Onegin, là một trong những nhân vật văn học Nga đầu tiên có “tâm hồn Nga” và là một trong những hình mẫu rõ ràng nhất về những phẩm chất của tâm hồn đó. Tatyana (“một tâm hồn cực kì Nga, mà chính mình không biết như thế nào và tại sao”), có thể ít nói tiếng Nga, nhưng đủ hồn nhiên để trải lòng với người đàn ông mà cô yêu, bất chấp những quy ước của xã hội thượng lưu, và đủ trung thành để từ chối bỏ chồng, ngay cả khi tình yêu đích thực của mình đòi hỏi như thế.

Tâm hồn Nga ở đây cởi mở đến hồn nhiên, cực kì trung thành và không chấp nhận giả dối. Nó vượt qua sự giả tạo bằng cách để Tatyana phụ thuộc đơn ngữ vào tiếng Pháp, và thất bại trước giả dối qua những quy ước hôn nhân mà cô vi phạm. Tâm hồn cô cũng “rộng mở” (tính từ chỉ đứng thứ hai sau “bí ẩn”, thường gắn với tâm hồn Nga), một tính từ thường được cố đưa ra để phần nào đề cao không gian mênh mông của nước Nga, nhưng trong thực tế nó liên quan đến một kiểu hào phóng vô độ, khiến người Nga vung tay “chơi đẹp”, nhất là khi họ uống rượu. Nhưng việc sẵn sàng trả tiền cho tất cả mọi người, niềm vui khi mời cả làng ăn cỗ lại trái ngược hẳn với sự thiếu cần cù trong lao động và quá kém cỏi trong việc đánh giá giá trị vật chất. “Chúng ta là những người lười biếng và không ham học hỏi”, Pushkin viết như thế trong lúc chán nản.

Có lẽ đó là lý do vì sao người Nga thích nghĩ rằng toàn bộ bọn đầu sỏ chính trị đều là Do Thái, trong khi người Nga thì trung thành và cởi mở, không chấp nhận lừa dối, vị tha và rộng lượng, nhưng đồng thời lại lười biếng và không quan tâm đến thế giới xung quanh. Đấy chính là cốt lõi, huyền thoại về tâm hồn Nga “bí ẩn” và “rộng mở” được thêu dệt xung quanh cái trục này. Các chủ đề khác cũng lớn dần cùng với thời gian. Năm 1880 trong bài phát biểu tại lễ khánh thành tượng đài Pushkin ở Moscow, Dostoevsky nâng ly chúc một loại khổ dâm: Tatyana không chịu ngã vào vòng tay Onegin “như một người phụ nữ Nga”, vì “một tâm hồn Nga đích thực quyết định như sau: buông tôi ra, buông ra, hãy để tôi là người bất hạnh.” Còn nhà văn Liên Xô Vasily Grossman (gốc Do Thái) gọi hiện tượng tương tự là “tinh thần nô lệ”, và nhà triết học thế kỷ XIX, Nikolai Berdyaev phàn nàn rằng nó là “sự thụ động của đàn bà.” “Nga là đất nước đầy những mâu thuẫn, đầy những xung đột”, Berdyaev viết năm 1915.

Và tiếng lành đồn xa

Có những định nghĩa khác, nhưng hầu hết đều là vật trang trí trên cái lõi này và không định nghĩa nào được sử dụng nhiều. Nước Nga có khá nhiều người khéo léo, biết né tránh, tư lợi và đầy tham vọng (xin dẫn ra đây: tờ The Moscow Times ngày 18 tháng 6 đăng bài “Tầng lớp người Nga ham việc đang gia tăng”), cũng như những người mạnh mẽ, nam tính và áp đảo. Tất cả những người mang hộ chiếu Nga, nói tiếng Nga – họ không chỉ là các công dân Nga (Rossiysky) mà còn là người Nga (Russky) nữa. Có nghĩa, hoặc là không có linh hồn nào như thế, hoặc nó không là riêng của người Nga, hoặc không phải tất cả người Nga đều có tâm hồn như thế.

Như vậy, câu hỏi quan trọng không phải là liệu có tồn tại cái cốt lõi của tính cách Nga này hay không – thực ra là không – mà là vì sao những lí thuyết hão huyền đó lại được người ta, trong đó có những bộ óc vĩ đại, tuyên truyền một cách nhiệt tình như thế và trong thời gian dài như thế.

Có một cách giải thích phù hợp. Tatyana và Yevgeny Onegin là Adam và Eve – ông tổ, bà tổ của những nhân vật văn học, phát triển rầm rộ cả một thế kỷ trong khi các nghệ sĩ và các nhà tư tưởng Nga nỗ lực xác định tính cách Nga thường trái ngược với hầu hết mọi thứ khác của họ. Vì vậy mà có sự ám ảnh với cái xa lạ – tâm hồn Nga cởi mở của cô Tatyana tuy mơ ngủ nhưng vẫn sống động mặc dù được giáo dục theo lối Pháp, nó vượt qua và thất bại nơi những qui ước xã hội giả tạo, nhập khẩu từ nước ngoài – và cuộc tìm kiếm vô vọng một liên đới gắn kết tất cả các thành tố của một quốc gia bị chia rẽ đến cùng cực. Vì vậy mà trong Chiến tranh và Hòa bình của Tolstoy, Natasha Rostova, một phụ nữ thượng lưu ở St Petersburg và một trong những hậu duệ văn học của Tatyana, nhận thấy trong mình một số kiến ​​thức bẩm sinh “thấm đẫm không khí Nga” để biết nhảy theo một điệu nhạc của nông dân “Nga” mà cô chưa nghe bao giờ.

Để hiểu được việc này có bao nhiêu phần hoàn toàn mang tính văn chương và các văn nhân thời đó hiểu nó như thế nào, cần phải đọc bài diễn văn nổi tiếng của Dostoevsky năm 1880, tức là bài diễn văn đã biến tác phẩm này thành “thiên tài.” Pushkin, ông nói với đám đông, đã xuất hiện “đúng vào lúc chúng ta bắt đầu tự ý thức về chính mình”, ông lập tức thể hiện được “một tư tưởng sâu sắc và hoàn toàn Nga” và đã chỉ ra số phận mang tính cứu chuộc của nước Nga và nhân dân Nga”, một dân tộc mà “trong tâm hồn mình có tình huynh đệ đối với tất cả những người anh em của chúng ta, và đằng sau nó, có thể là, tiếng nói quyết định trong việc tạo dựng sự hài hòa vĩ đại cho tất cả mọi người, tạo dựng sự hiệp thông mang tình huynh đệ của tất cả các dân tộc phù hợp với luật pháp của Kinh Phúc âm của Chúa Kitô của chúng ta.” Tự nó, lời tuyên bố ấy là một nỗ lực nhằm tìm cho ra mối liên kết thần bí giữa những người thân Slav và những người thân phương Tây, theo cách mà Tolstoy đã cố gắng đặt sợi dây liên lạc giữa những nhà quí tộc như Natasha với những người nông dân.

Tất cả đều rất đẹp, rất lãng mạn và thậm chí là tạo cho người ta cảm hứng nữa. Cuộc tìm kiếm nước Nga kéo dài cả thế kỷ – trong đó tiểu thuyết đóng vai trò của chính đề, của tuyên ngôn và phòng thí nghiệm tư tưởng – đã tạo được một số cuốn tiểu thuyết vĩ đại nhất từng được viết ra, và người ta có quyền tự hào. Nhưng tất cả những điều mà người ta tìm kiếm đều là giả tạo. Thí dụ như Konstantin Levin – ngài địa chủ đầy đức hạnh trong tác phẩm Anna Karenina, mà có lẽ Tolstoy đã lồng vào nhân vật này phần lớn tính cách của chính mình – đã nhận thấy rằng hầu như không thể vượt qua hố sâu ngăn cách giữa tầng lớp quý tộc và nông dân. Dù có nghiên cứu, bắt chước bao lâu và thần tượng người nông dân đến mức nào, ông vẫn là người ngoài cuộc. Và nông dân là khoảng 80% dân số. Có lẽ nông dân là người bảo vệ những cách sống tinh khiết hơn và thánh thiện hơn của nước Nga, nhưng cả Tolstoy lẫn những người bạn văn vĩ đại của ông đều không tiếp cận hoặc không hiểu được.

Như vậy là, các dự án nhằm tìm cho ra hạt nhân của tâm hồn gắn bó nhân dân Nga thành một khối đã bị thất bại ngay từ đầu, và cái lí thuyết mà những con người khổng lồ của nền văn học Nga dựa vào là đáng ngờ. Nhưng có một lý do nữa khiến người ngoại quốc tò mò thích thú với những câu chuyện về “tâm hồn Nga”. Vấn đề là chẳng có người Nga nào tin vào nó. Trong một cuộc khảo sát không hẳn theo tiêu chí khoa học do website Russia Profile thực hiện, một luật sư nổi tiếng người Moscow nói ngay rằng “không làm gì có một tâm hồn như vậy”, và sau đó ông này đã thảo luận rất tỉ mỉ về sự cởi mở, lòng trung thành, sự lười biếng và thiếu óc tò mò. Khi được hỏi liệu như vậy có nghĩa là Pushkin sai, ông nói, “Pushkin không thể sai được. Ông ấy là một thiên tài!”

Một nhà quản lý cấp cao của một ngân hàng ở Moskva, người đã nghiền ngẫm câu hỏi này trong một thời gian, tuyên bố rằng tâm hồn Nga chỉ là cách mà thế kỷ XIX giải thích những sự khác biệt giữa Nga và phương Tây lúc đó, và đúc kết lại thì chỉ là một bảng liệt kê những điều trái ngược nhau mà thôi. Nhưng, ông đồng ý rằng sự “rộng mở” của “tâm hồn Nga” thể hiện rất rõ khi họ nhậu nhẹt – và tâm hồn đó – kèm theo một lượng rượu khổng lồ – là thành phần vô cùng quí giá trong việc xây dựng đội ngũ (team building) của công ty. Một kế toán viên cho rằng, tâm hồn Nga là lòng yêu nước và tinh thần cộng đồng, và đã gần như đã mất hết – “mười năm nữa là nó vĩnh viễn biến mất”. Một nghệ sĩ piano tuyên bố bà chỉ sử dụng cụm từ này theo lối mỉa mai, và rất ít khi theo nghĩa tích cực. “Tâm hồn Nga ư? Tâm hồn Nga là khi bạn tôi đưa tiền cho chồng đi mua thực phẩm và phải ba ngày sau hắn mới về, nồng nặc mùi rượu, máu me bê bết và trên người chẳng còn mảnh vải che thân nào. Đó là tâm hồn Nga”, bà nói. Một người lái taxi thân thiện cho biết “tâm hồn Nga không chứa chấp hận thù”; ngưng một chút, ông nói thêm: “Nhưng con trai tôi bị thằng em họ ám sát. Tôi mà tìm được nó thì… Thằng đó không đáng sống.”

Vậy bây giờ ta có thể nói, thành tố thiết yếu của tâm hồn Nga là gì: người Nga là những người đầy mâu thuẫn và không thể lường trước. Nhưng khái quát hóa như thế thì có khác gì sử dụng tính từ “bí ẩn” khi nói về tâm hồn Nga.

________

Roland Oliphant sinh ra và lớn lên ở East Sussex, Anh. Năm 2002 tới Hungary, khởi sự một mối quan hệ lâu dài với Đông Âu. Năm 2006 nhận bằng M.A. in Philosophy tại đại học University of Edinburgh và sang Moskva dạy tiếng Anh và biên tập cho hãng RIA Novosti. Trở thành thành viên của Russia Profile tháng 8 năm 2008.

Nguồn:  “An Exercise in Disbelief“, Russia Profie 07/8/2010

Bản tiếng Việt © 2014 Phạm Nguyên Trường & pro&contra

Tác giả 'Trăm năm Cô đơn' qua đời

Tác giả 'Trăm năm Cô đơn' qua đời

Theo BBC

Cập nhật: 00:51 GMT - thứ sáu, 18 tháng 4, 2014

Marquez được coi là một trong những nhà văn viết tiếng Tây Ban Nha xuất sắc nhất

Nhà văn Colombia từng đoạt giải Nobel, Gabriel Garcia Marquez, qua đời hôm 17/4 tại Mexico ở tuổi 87.

Garcia Marquez được cho là một trong những nhà văn viết tiếng Tây Ban Nha xuất sắc nhất, và tác phẩm được biết đến nhiều nhất của ông là tiểu thuyết hiện thực thần bí Trăm năm Cô đơn.

• 
  

Cuốn sách, mà ông viết năm 1967, đã bán hơn 30 triệu cuốn trên toàn thế giới và ông được trao giải Nobel Văn học năm 1982.

Gần đây Garcia Marquez bị bệnh và ít xuất hiện chỗ đông người.

Ông nổi danh nhờ thủ bút hiện thực thần bí, pha trộn một cách độc đáo cái thần kỳ và cái tầm thường để rồi những gì kỳ lạ trở nên bình dị.

Với các tác phẩm của mình, ông mang sự cuốn hút Mỹ Latin và những điều tương phản trong cuộc sống tới hàng triệu bạn đọc.

'Người Colombia nổi danh nhất'

Một người phát ngôn cho gia đình Marquez thông báo trên mạng xã hội Twitter: "Gabriel Garcia Marquez đã qua đời".

Bà Fernanda Familiar nói: "[Vợ ông] bà Mercedes và các con của ông, Rodrigo and Gonzalo, đã cho phép tôi cung cấp thông tin này. Thật là quá đau buồn".

Tổng thống Colombia Juan Manuel Santos cũng ngỏ lời chia buồn trên mạng Twitter.

"Trăm năm Cô đơn và đau buồn vì cái chết của người Colombia vĩ đại nhất."

Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama nói thế giới đã "mất đi một trong những nhà văn có tầm nhìn vĩ đại nhất, và một trong những nhà văn mà tôi yêu thích nhất khi tôi còn trẻ tuổi".

Hiện chưa rõ nguyên nhân trực tiếp gây ra cái chết của nhà văn, nhưng gần đây ông bị nhập viện ở Mexico City vì nhiễm trùng phổi và đường tiết niệu.

Tuần trước ông được về nhà trong tình trạng sức khỏe yếu vì tuổi tác.

Phóng viên BBC Will Grant tại Mexico City nói không chỉ ở Colombia, nơi ông sinh ra, mà cả ở Mexico, nơi ông sống hơn 30 năm nay, thông tin về cái chết của ông đều làm mọi người tiếc thương vô hạn.

Source : BBC

Bấm

CIA và cuộc chiến văn hóa nhằm lật đổ Liên Xô

Khách tham quan ngắm bức tranh "Không đề" của họa sĩ Mỹ Mark Rothko tại Viện bảo tàng Guggenheim ở Bilbao. CIA từ lâu đã xác định rằng một cách hay để lật đổ Liên Xô không phải bằng bom đạn mà bằng những bức tranh, bản nhạc giao hưởng và tác phẩm văn xuôi.
VOA 16.04.2014

Báo Washington Post mới đây tiết lộ rằng Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) đã cho in và phát hành tiểu thuyết sử thi Bác sĩ Zhivago của nhà văn Boris Pasternak nhằm làm suy yếu Liên Xô.

Nhưng theo những nhà sử học thời Chiến tranh Lạnh ở phía bên kia Bức Màn Sắt, tin này không có gì là mới mẻ. CIA từ lâu đã xác định rằng một cách hay để lật đổ Liên Xô không phải bằng bom đạn mà bằng những bức tranh, bản nhạc giao hưởng và tác phẩm văn xuôi.

Những cú giáng về tư tưởng

Vào thời điểm cao trào của Chiến tranh Lạnh cuối những năm 1940, CIA bắt đầu nhận thấy những hứa hẹn của cuộc cách mạng Nga về bình đẳng xã hội đã chiếm được cảm tình của nhiều họa sĩ, văn sĩ, và khoa học gia Tây Âu.

Năm 1950, CIA thành lập tổ chức Nghị hội Tự do Văn hóa với mục tiêu làm suy yếu chính quyền Xô viết và giành lại con tim khối óc của giới trí thức thiên tả châu Âu.

"Ý tưởng là tìm cách đối nghịch quan niệm cho rằng nước Mỹ là một xã hội tư bản vì doanh lợi, phàm tục thiếu bề dày truyền thống văn hóa, bởi vì chính phủ Mỹ lo ngại rằng giới trí thức châu Âu, đặc biệt là những người có thiên hướng trung lập trong Chiến tranh Lạnh, có thành kiến văn hóa như vậy về nước Mỹ," ông Hugh Wilford, tác giả nhiều cuốn sách về những điệp vụ của CIA trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, nói.

Sách là một loại vũ khí và Bác sĩ Zhivago chỉ là một trong nhiều phi vụ được bí mật tài trợ.

"Tôi nghĩ Quần đảo Ngục tù còn quan trọng hơn cả Bác sĩ Zhivago như một điển hình về tuyên truyền thành công nhìn từ quan điểm của người Mỹ," ông Sergei Khrushchev, con trai của cựu lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev và là nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Watson tại Đại học Brown, cho biết.

Ông nhắc tới cuốn tiểu thuyết đồ sộ của Alexander Solzhenitsyn, một cựu tù nhân lao động cải tạo của Liên Xô và là người đoạt giải Nobel. Tiểu thuyết khắc họa chi tiết những lao khổ và ngược đãi trong những nhà tù Liên Xô.

"Và tôi cũng sẽ nói như vậy về 20 Lá Thư Gửi Bạn của Svetlana Alliluyeva [con gái của Josef Stalin], một tác phẩm đầy đau đớn đối với thời Brezhnev," ông nói và cho biết thêm bà Svetlana đã được trả gần một triệu đô la cho cuốn tiểu thuyết của mình. Sergei Khrushchev nói 20 Lá Thư Gửi Bạn là cú giáng nặng nề vào Liên Xô vì nó phơi bày những khiếm khuyết của Josef Stalin, kiến trúc sư của chủ nghĩa cộng sản.

"Tôi nghĩ nó rất hiệu quả là vì người Nga khác với người Mỹ," ông nói. "Người Mỹ khi họ xem TV hoặc nghe tin tức, họ thường tin những tin tức đó."

"Nhưng ở Nga lúc nào cũng có kiểm duyệt," ông nói. "Họ không bao giờ tin những gì họ nghe từ tin tức chính thức, vì vậy họ cố gắng tìm hiểu sự thật và tại sao ở Liên Xô người ta lại nói dối. Vì vậy tất cả người dân Liên Xô lắng nghe cái gọi là "tiếng nói kẻ địch."

Tuồn những cuốn sách này vào Liên Xô hóa ra tương đối dễ dàng, theo lời ông Khrushchev.

"Những người ở đại sứ quán và những nhà báo, họ thích gặp gỡ giới văn nghệ sĩ, và tất nhiên họ nói về cái gọi là "nghệ thuật không chính thức" ở Liên Xô khi họ đàm luận về những tác phẩm điêu khắc, hội họa, âm nhạc, văn thơ, và họ thường phát sách và tờ rơi quanh người dân Liên Xô," ông Khrushchev nói.

"Thời đó làm vậy là bất hợp pháp, nhưng thực tế thì ai cũng biết họ làm điều này," ông nói.

Nghị hội Tự do Văn hóa tài trợ nhiều tạp chí văn học và văn hóa, trong đó có tạp chí Encounter của Anh và cả tạp chí văn học Paris Review với nhiều cây bút nổi tiếng.

Nghị hội là cái bóng đằng những buổi hòa nhạc được tài trợ, chẳng hạn như buổi biểu diễn vào tháng 4 năm 1952 của Dàn nhạc Giao hưởng Boston tại một lễ hội âm nhạc ở Paris.

Những bản nhạc được chọn hẳn nhiên không phải là vô tình, như bản Nghi thức mùa Xuân của Igor Stravinsky, một trong những nhà soạn nhạc nổi tiếng nhất thời đại mình và là một người công khai phê phán chủ nghĩa cộng sản .

CIA thậm chí còn tài trợ phiên bản phim hoạt hình của tiểu thuyết Trại Súc Vật của George Orwell.

Để tài trợ những hoạt động này, CIA đã bí mật rửa tiền thông qua một loạt những tổ chức văn hóa ở Mỹ và châu Âu.

Khi điệp viên thành nhà bảo trợ
  

Nhà văn Nga Alexander Solzhenitsyn ký tặng sách 'Quần đảo Ngục tù' sau khi gặp gỡ học sinh của trường số 1 tại Vladivostok năm 1994. Ông Solzhenitsyn trở về Nga ngày 27/5/1994 sau 20 năm sống lưu vong.

Ở Liên Xô, mỹ thuật hiện đại được coi là phản ánh "sự suy đồi" của phương Tây, nói cách khác, dân chủ. Những họa sĩ mỹ thuật hiện đại bị coi là những kẻ phá hoại - gồm cả Pablo Picasso, trớ trêu thay lại là một người cộng sản.

Nhiều họa sĩ đào thoát khỏi Liên Xô, trong đó có Wassily Kandinsky và Mark Rothko. CIA đổ hàng triệu đô la tiền trợ cấp cho trường phái hội họa xuất hiện trong những năm 1950 ở New York có tên là biểu hiện trừu tượng, một phong cách hội họa không tiết chế và giàu biểu cảm với những tên tuổi như Rothko và Jackson Pollack – những họa sĩ không được đặc biệt đánh giá cao bởi người Mỹ đương thời.

CIA hỗ trợ họ, tổ chức những buổi triển lãm cho họ và những họa sĩ khác trên khắp châu Âu, và giúp quảng bá nghệ thuật trừu tượng như một xu hướng toàn cầu.

"Việc đảm bảo để trường phái biểu hiện trừu tượng, một hình thức nghệ thuật vô cùng khó hiểu, lan tỏa có thể đối chọi với những quan niệm của châu Âu và giúp lôi kéo trí thức châu Âu về phía chúng ta trong cuộc Chiến tranh Lạnh," giáo sư sử học Wilford tại Đại học Bang California nói.

Ngày nay, thật khó mà tưởng tượng những trùm gián điệp của Mỹ lại là những nhà bảo trợ nghệ thuật.

"Có một số nhân vật khá sành điệu trong CIA thời đó," ông Wilford nói.

"Tôi nghĩ rất có thể họ thích thú với vai trò là những nhà bảo trợ văn hóa bởi vì họ xuất thân từ những trường đại học danh giá nhất nhì, những người như Nelson Rockefeller và John Hay Whitney [chủ báo New York Herald Tribune]," ông nói.

"Vì vậy cũng dễ hiểu là CIA thời đó, một tổ chức khá thượng lưu quý tộc, lại đảm nhận nhiệm vụ này," ông Wilford nói.

Nhưng những hoạt động đó hiệu quả tới đâu?

"Thực ra làm như vậy khá là thông minh," ông Wilford nói. "Và tôi nghĩ nó có hiệu quả tới một mức nào đó bởi vì nó phổ biến trào lưu văn hóa đến châu Âu, mà nếu không có nó thì khó mà vươn xa được.”

"Bởi có những chi nhánh địa phương ở các nước khác nhau trên thế giới giúp đảm bảo rằng giới trí thức địa phương thân Mỹ và ngưỡng mộ Mỹ, và họ cũng có được nền tảng hỗ trợ sáng tác,” ông nói.

Nhưng những nỗ lực này của CIA, khi cuối cùng bị tiết lộ vào khoảng từ giữa đến cuối những năm 1960, lại trở thành bóng ma ám ảnh cơ quan tình báo này, bởi vì nó không chỉ làm Mỹ mất mặt mà còn làm ô danh những trí thức nhận tiền của CIA, ông Wilford nói.

Nghị hội Tự do Văn hóa, từng có văn phòng ở 35 quốc gia và gần 300 nhân viên, bị dẹp bỏ không lâu sau đó.

Source : VOA

Trừng phạt kinh tế Nga : nước đổ lá khoai

THỨ BA 15 THÁNG TƯ 2014

Trừng phạt kinh tế Nga : nước đổ lá khoai

 

Thượng đỉnh G7 tại La Haye. Ảnh ngày 24/04/2014

Thanh Hà 

Chính sách trừng phạt kinh tế của Âu - Mỹ nhắm vào Nga là một thứ súng bắn nước của trẻ con, chĩa vào một ông võ sĩ hay là thuốc độc thấm từ từ vào mục tiêu như phương Tây mong đợi ? Phong tỏa kinh tế của Nga là một bài toán phức tạp, là con dao hai lưỡi.

Cộng đồng quốc tế đã tạm thời loại Nga ra khỏi nhóm G8. Hoa Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu đã đưa ra một loạt các biện pháp trừng phạt Matxcơva thôn tính Crimée, gây bất ổn tại miền đông Ukraina. Tây phương dọa sẽ mạnh tay dùng « vũ khí kinh tế » buộc chính quyền Putin làm dịu tình hình Ukraina.
Trước mắt « vũ khí kinh tế » của Tây phương không làm chủ nhân điện Kremli chùn bước. Nga thản nhiên trước chuyện bị gạt khỏi G8 và thượng đỉnh Sotchi dự trù tổ chức vào tháng 6/2014 đã bị 7 cường quốc công nghiệp phát triển nhất thế giới tẩy chay. Đầu tư nước ngoài vào Nga đã ồ ạt rút đi, chỉ số chứng khoán trên thị trường Matxcơva trượt giá, đồng rúp mất đến 20 % trị giá so với đô la trong ba tháng đầu năm 2014.
G8 : « bù nhìn » trong mắt Matxcơva
Bên lề Hội nghị an toàn hạt nhân La Haye hồi tháng 3/2014, lãnh đạo nhóm G7, gồm Mỹ, Canada, Anh, Pháp, Đức, Ý và Nhật Bản đã thông báo tạm thời khai trừ Nga ra khỏi câu lạc bộ khép kín này. Quyết định tẩy chay thượng đỉnh G8 tuy đã làm tổng thống Putin mất mặt nhưng theo phân tích của giám đốc Viện Nghiên cứu về tình hình Châu Âu của Nga, Alexei Khouznetsov, tham gia G8 không phải là « sự sống còn » đối với nước Nga, với kinh tế Nga. Bởi vì trên thực tế, tại các cuộc họp thượng đỉnh lãnh đạo G8 chỉ thảo luận về những vấn đề nghiêm trọng của thế giới nhưng đây không phải là những cuộc họp mà ở đó 7 nước công nghiệp phát triển nhất thế giới và Nga cùng đưa ra những quyết định quan trọng để giải quyết những vấn đề hay những khó khăn đó.
Chuyên gia này đưa ra bằng chứng cụ thể là ngay từ thượng đỉnh G8 đầu tiên năm 1998 tới nay, nhóm G7 + Nga chưa bao giờ thực hiện được những mục tiêu đề ra trong chương trình các cuộc họp. Về phần giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Chiến lược thuộc Viện Khoa học Hàn lâm Nga, Serguei Outkine cũng cho rằng G8 ngày nay không còn có trọng lượng. Ngay từ năm 2011 giới phân tích đã bắt nói tới khả năng thay thế G8 bằng G20. Do vậy ưu tiên của Matxcơva là G20 chứ không phải là G8.
Luận điểm này như vừa được phía Úc củng cố thêm khi Canberra loại trừ khả năng tổ chức thượng đỉnh G20 vào tháng 11/2014 tại Brisbane mà không có sự tham dự của Nga. Kịch bản thượng đỉnh G19 sẽ không xảy tới.
Theo nhà nghiên cứu Philippe Moreau Defarge thuộc Viện Quan hệ Quốc tế Pháp IFRI, G8 là « đứa con của một thời kỳ đã đi qua ». Thực tế cho thấy là nhóm G7 ngày nay không thể vận hành tốt mà không cần đến 13 thành viên còn lại của G20. Về phần mình, bà Isabelle Facon thuộc Quỹ Nghiên cứu Chiến lược, Fondation pour la Recherche Stratégique cho rằng, loại Nga ra khỏi câu lạc bộ G8 trước hết là một biện pháp mang tính biểu tượng nhưng về thực chất thì không có tác động tiêu cực nào đối với nền kinh tế của Nga, đồng thời đây cũng là một dấu hiệu cho thấy sự bất lực của Âu - Mỹ trước một nhà võ sĩ đầy tự tin như chủ nhân điệm Kremli :
« Tôi nghĩ là biện pháp này không đủ mạnh để tổng thống Putin lùi bước trên hồ sơ Ukraina, hay Crimée. Dù sao đi chăng nữa, biện pháp trừng phạt đó không thấm vào đâu so với những gì đang diễn ra trên lãnh thổ Ukraina. Tuy nhiên đối với các nước phương Tây thì đây là một quyết định quan trọng và mang nhiều ý nghĩa bởi vì cộng đồng quốc tế, qua việc loại Nga ra khỏi nhóm G8 cho thấy Matxcơva đã đi ngược lại với tinh thần của nhóm này.
Trước mắt Nga không xứng đáng để tiếp tục là thành viên G8. Ngoài ra đối với Âu - Mỹ, đây cũng là một biện pháp mạnh bởi vì về mặt chính thức thì phương Tây chưa thực sự có những biện pháp trừng phạt kinh tế nhắm vào nước Nga ».
Chuyên gia Facon thuộc Fondation pour la Recherche Stratégique giải thích thêm vì sao Nga không bị loại trừ vĩnh viễn khỏi G8 :
« Đơn giản là vì nhiều nước Âu châu quan niệm rằng không nên đóng tất cả mọi cánh cửa đối với Nga mà nên duy trì một số kênh đối thoại. Tẩy chay thượng đỉnh G8 ở Sotchi là hành vi cảnh cáo. Do vậy vĩnh viễn loại trừ Matxcơva ra khỏi câu lạc bộ 7 nền công nghiệp phát triển nhất thế giới + Nga không hẳn là giải pháp tối ưu.
Trong thông cáo chung kết thúc hội nghị La Haye vừa qua, nhóm G7 cũng đã nêu ra nhiều điều kiện để Nga có thể quay trở lại G8. Tôi cũng xin lưu ý là quốc tế không hề đòi Nga trả lại Crimée cho Ukraina mà chỉ nói tới khả năng Matxcơva hội nhập lại nhóm G8 nếu Nga không gây hấn thêm, không làm nẫu nát thêm tình hình ở Ukraina. Cả Bruxelles lẫn Washington đều thừa biết là Ukraina đã mất đứt vùng Crimée. Nhưng tất cả mọi người đều ý thức được là sẽ không thể nào giải quyết êm thắm vấn đề Ukraina mà không có tiếng nói của Nga ».
Trừng phạt kinh tế : từ lời nói tới hành động
Trở lại với câu hỏi chính đó là Mỹ và Liên Hiệp Châu Âu đã có những biện pháp trừng phạt nào đối với Nga ? Tác động của chúng đối với kinh tế của Nga với Âu-Mỹ ra sao và vì sao cả Bruxelles lẫn Washington đều vẫn còn rất rón rén khi sử dụng vũ khí kinh tế để trừng phạt Matxcơva ?
28 thành viên Liên Hiệp Châu Âu trong phiên họp cấp bộ trưởng Ngoại giao hôm 14/04/2014 dọa siết chặt thêm nữa chính sách trừng phạt kinh tế nhắm vào Nga trong trường hợp đàm phán tay tư về khủng hoảng Ukraina tại Genève trong tuần này thất bại.
Hiện tại Mỹ và châu Âu giới hạn việc cấp visa nhập cảnh, phong tỏa tài sản của một số quan chức Nga (dân biểu và giới quân đội) và Ukraina thân Nga. Có điều, không một người nào trong số 21 nhân vật trong danh sách đen của Liên Hiệp Châu Âu là những cộng tác viên trực tiếp của ông Putin và Bruxelles cũng không nhắm tới lãnh đạo hai tập đoàn dầu khí, Gazprom Rosneft của Nga. Gazprom được coi là cái hầu bao của cả nước Nga, bảo đảm đến ¼ thu nhập của nhà nước.
Tây phương dọa trừng phạt kinh tế và thương mại nước Nga thì nhiều nhưng các biện pháp cụ thể thì vẫn chưa thấy đâu. Giám đốc Quỹ Nghiên cứu về Chiến lược Camille Grand không ngạc nhiên khi thấy Matxcơva vẫn bình chân như vại trước những lời hăm dọa của Mỹ và Châu Âu. Đành rằng kế hoạch của ông Putin muốn xích lại gần với Châu Âu để hiện đại hóa bộ mặt kinh tế, công nghiệp của nước Nga tạm thời bị chựng lại, nhưng Putin đang ấp ủ những tham vọng khác cho nước Nga.
Trong bài xã luận trên tờ Washington Post số đề ngày 19/02/2014, George Will đã ghi nhận « Nước Nga tuy có một đội quân hùng mạnh nhất Châu Âu nhưng về phương diện kinh tế, đây hãy còn là quốc gia thuộc thế giới thứ ba », sống chủ yếu nhờ vào xuất khẩu tài nguyên và nhiên liệu. 50 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Nga được đổ vào thị trường Châu Âu. Hà Lan, Đức là những đối tác thương mại quan trọng nhất của Matxcơva trong Liên Hiệp Châu Âu do vậy Bruxelles có vũ khí để mặc cả với Nga.
Hiềm nỗi, biện pháp trừng phạt kinh tế luôn là con dao hai lưỡi mà những tác động đầu tiên sẽ ảnh hưởng tới các tập đoàn sản xuất vũ khí của Tây Âu, đứng đầu là Pháp, Đức...
Nước Anh và Nga thì có mối quan hệ mật thiết về tài chính, Đức thì phụ thuộc vào dầu khí của Gazprom, Rosneft.
Các doanh nghiệp Pháp trong năm 2013 đã xuất khẩu gần 8 tỷ euro sang Nga ; 1200 doanh nghiệp Pháp đang hoạt động tại một đất nước do Putin ngự trị ; ngành ngân hàng Pháp đang nắm trong tay hơn 36 tỷ tín dụng của các tập đoàn Nga. Paris chắc chắn phải cân nhắc kỹ trước khi quyết định trừng phạt nước Nga.
Tóm lại vì những quyền lợi kinh tế riêng của từng nước, 28 thành viên Liên Hiệp Châu Âu đều không mặn mà với viễn cảnh phong tỏa kinh tế nước Nga. Chuyên gia Isabelle Facon thuộc Quỹ Nghiên cứu về Chiến lược phân tích thêm :
« Thực ra mà nói cho đến nay tất cả mọi quốc gia đều đang tập trung vào việc bảo vệ quyền lợi tài chính, kinh tế của mình trước một đối tác có trọng lượng như Nga hơn là vào việc thẳng tay trừng phạt kinh tế chính quyền Matxcơva vì Ukraina. Hơn nữa như vừa nói, trên sân khấu ngoại giao, không ai muốn đóng chặt cửa với Nga. Cả hai mục tiêu duy trì đối thoại và bảo vệ các quyền lợi kinh tế giải thích vì sao tới nay, phương Tây run tay – hay nói đúng hơn là đã nhẹ tay - khi phải trừng phạt Matxcơva.
Vả lại, trong thế giới mở rộng và toàn cầu hóa như ngày nay, trừng phạt kinh tế Nga sẽ bất lợi cho cả đôi bên, chứ không chỉ riêng gì đối với bản thân Liên bang Nga. Đừng quên rằng, Nga và Châu Âu có những mối quan hệ khá chặt chẽ trong đủ mọi lĩnh vực, từ tài chính, thương mại, đầu tư, đến năng lượng … Trong bối cảnh kinh tế Châu Âu đứng trước nhiều thách thức như hiện nay, đương nhiên Bruxelles phải cân nhắc rất kỹ trước khi quyết định trừng phạt Nga ».
Trên thực tế, Liên Hiệp Châu Âu và Mỹ đều có khả năng dùng đòn kinh tế để gây áp lực với Matxcơva nhưng cả Bruxelles lẫn Washington đều muốn tranh gây thù oán với cựu trùm KGB, Vladimir Putin.
Kinh tế Nga đang trong giai đoạn đầy sóng gió : tăng trưởng trong năm 2013 rơi xuống mức thấp nhất kể từ năm 2009 (1,4 %) và đây là thành tích kém cỏi nhất trong số các nền kinh tế đang trỗi dậy.
Trong tháng 3/201 chứng khoán Matxcơva trượt giá không phanh. Đơn vị tiền tệ của Nga rơi xuống thấp kỷ lục so với đồng euro. Ngân hàng Trung ương phải vừa bơm tiền vào các hoạt động kinh tế vừa tăng lãi suất chỉ đạo đang từ 5,5 % lên thành 7 % để hãm bớt hiện tượng chảy máu tư bản và đà ‘rơi tự do’ của đồng rúp. Bà Facon không phủ nhận những tác động của các biện pháp trừng phạt kinh tế nhắm vào nước Nga nhưng không quên nhấn mạnh rằng, trong cuộc đọ sức trên bàn cờ kinh tế thì Matxcơva đang có một lá chủ bài then chốt trong tay : dầu hỏa và khí đốt.
« Điều rõ rệt nhất được ghi nhận tới nay là kể từ đầu khủng hoảng Ukraina, vốn đầu tư vào Nga đã bị ồ át rút ra khỏi đất nước của ông Putin, đặc biệt là trong ba tháng đầu năm 2014. Nhiều dự án đầu tư của Châu Âu và thậm chí là của các nước Châu Á vào Nga cũng đã bị đình chỉ. Một tác động khác là các dự án chuyển giao công nghệ của Châu Âu cho các tập đoàn của Nga cũng sẽ được xét lại rất kỹ.
Đương nhiên trong trung và dài hạn, kinh tế Nga sẽ gặp khó khăn nếu như phương Tây gia tăng các biện pháp trừng phạt kinh tế - nhất là như đã biết, kinh tế Nga đang gặp khó khăn từ hai năm qua. Nhưng tôi nghĩ là phương Tây, chính là châu Âu cũng sẽ bị thiệt hại nhiều trong vụ này chứ không chỉ một mình nước Nga ».
Một câu hỏi rất thực tế là liệu Liên Hiệp Châu Âu ở vào thời điểm này sẽ xoay sở ra sao nếu Matxcơva ngừng cung cấp khí đốt và dầu hỏa cho 28 thành viên trong khối ? Tăng trưởng của khu vực đồng euro đã èo uột -đôi khi mấp mé 0 % - thử hỏi, khối này có thể đương đầu được với thực tế khi mà giá dầu khí trên thế giới đột nhiên tăng vọt lên khoảng từ 120 đến 150 đôla/thùng như ở vào thời điểm những năm 2008 hay không ?
Trong lĩnh vực tài chính, tổng đầu tư trực tiếp nước ngoài của Châu Âu vào Nga là 190 tỷ euro, thêm vào đó là khoảng 90 tỷ công trái phiếu và cổ phiếu của các tập đoàn Nga đang trong tay các nhà đầu tư Châu Âu. Điều gì sẽ xảy tới và ai sẽ lâm vào cảnh « dở khóc dở cười » nếu như Matxcơva quyết định « phong tỏa » vốn của Châu Âu trên lãnh thổ Nga ?
Liên Hiệp Châu Âu vì những ràng buộc kinh tế, tài chính, năng lượng, đang lúng túng trước một nước Nga đang rất tự tin vào những nước cờ mình đang đi. Do vậy dù cứng giọng với Matxcơva nhưng thực lòng Bruxelles vẫn mong Nga biết điều nhượng bộ một chút để giải quyết khủng hoảng Ukraina mà không bên nào mất mặt.
Còn về phía Hoa Kỳ, kinh tế không phải là động lực khiến Washington đã nhẹ tay trừng phạt Matxcơva. Thị trường Mỹ tiêu thụ 4 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Nga. Dù vậy chính quyền Obama đã phải nương nhẹ ông Putin vì những lý do địa chính trị : lính Mỹ từ Afghanistan trở về phải đi qua lãnh thổ của Nga. Hơn nữa Washington cần có tiếng nói của Matxcơva để giải quyết các hồ sơ nóng bỏng như hạt nhân Iran hay khủng hoảng Syria và nguyên tử Bắc Triều Tiên.
Trong bối cảnh đó, cả Mỹ lẫn Châu Âu cùng tỏ thái độ cứng rắn với Nga những đó chỉ là những đòn « giơ cao đánh khẽ ». Cựu trùm KGB Putin thừa biết điều này.

Source :RFI