The Constitution of Japan
(Promulgated November 3, 1946)
We, the Japanese people, acting through our duly elected representatives in the National Diet, determined that we shall secure for ourselves and our posterity the fruits of peaceful cooperation with all nations and the blessings of liberty throughout this land, and resolved that never again shall we be visited with the horrors of war through the action of government, do proclaim that sovereign power resides with the people and do firmly establish this Constitution. Government is a sacred trust of the people, the authority for which is derived from the people, the powers of which are exercised by the representatives of the people, and the benefits of which are enjoyed by the people. This is a universal principle of mankind upon which this Constitution is founded. We reject and revoke all constitutions, laws, ordinances, and rescripts in conflict herewith.
We, the Japanese people, desire peace for all time and are deeply conscious of the high ideals controlling human relationship, and we have determined to preserve our security and existence, trusting in the justice and faith of the peace-loving peoples of the world. We desire to occupy an honored place in an international society striving for the preservation of peace, and the banishment of tyranny and slavery, oppression and intolerance for all time from the earth. We recognize that all peoples of the world have the right to live in peace, free from fear and want.
We believe that no nation is responsible to itself alone, but that laws of political morality are universal; and that obedience to such laws is incumbent upon all nations who would sustain their own sovereignty and justify their sovereign relationship with other nations.
We, the Japanese people, pledge our national honor to accomplish these high ideals and purposes with all our resources.
Chapter I. The Emperor
Article 1. The Emperor shall be the symbol of the State and of the unity of the People, deriving his position from the will of the people with whom resides sovereign power.
Article 2. The Imperial Throne shall be dynastic and succeeded to in accordance with the Imperial House Law passed by the Diet.
Article 3. The advice and approval of the Cabinet shall be required for all acts of the Emperor in matters of state, and the Cabinet shall be responsible therefor.
Article 4. The Emperor shall perform only such acts in matters of state as are provided for in this Constitution and he shall not have powers related to government.
The Emperor may delegate the performance of his acts in matters of state as may be provided by law.
Article 5. When, in accordance with the Imperial House Law, a Regency is established, the Regent shall perform his acts in matters of state in the Emperor's name. In this case, paragraph one of the preceding article will be applicable.
Article 6. The Emperor shall appoint the Prime Minister as designated by the Diet.
The Emperor shall appoint the Chief Judge of the Supreme Court as designated by the Cabinet.
Article 7. The Emperor, with the advice and approval of the Cabinet, shall perform the following acts in matters of state on behalf of the people:
Promulgation of amendments of the constitution, laws, cabinet orders and treaties.
Convocation of the Diet.
Dissolution of the House of Representatives.
Proclamation of general election of members of the Diet.
Attestation of the appointment and dismissal of Ministers of State and other officials as provided for by law, and of full powers and credentials of Ambassadors and Ministers.
Attestation of general and special amnesty, commutation of punishment,reprieve, and restoration of rights.
Awarding of honors.
Attestation of instruments of ratification and other diplomatic documents as provided for by law.
Receiving foreign ambassadors and ministers.
Performance of ceremonial functions.
Article 8. No property can be given to, or received by, the Imperial House, nor can any gifts be made therefrom, without the authorization of the Diet.
Chapter II. Renunciation of War
Article 9. Aspiring sincerely to an international peace based on justice and order, the Japanese people forever renounce war as a sovereign right of the nation and the threat or use of force as means of settling international disputes.
In order to accomplish the aim of the preceding paragraph, land, sea, and air forces, as well as other war potential, will never be maintained. The right of belligerency of the state will not be recognized.
Chapter III. Rights and Duties of the People
Article 10. The conditions necessary for being a Japanese national shall be determined by law.
Article 11. The people shall not be prevented from enjoying any of the fundamental human rights. These fundamental human rights guaranteed to the people by this Constitution shall be conferred upon the people of this and future generations as eternal and inviolate rights.
Article 12. The freedoms and rights guaranteed to the people by this Constitution shall be maintained by the constant endeavor of the people, who shall refrain from any abuse of these freedoms and rights and shall always be responsible for utilizing them for the public welfare.
Article 13. All of the people shall be respected as individuals. Their right to life, liberty, and the pursuit of happiness shall, to the extent that it does not interfere with the public welfare, be the supreme consideration in legislation and in other governmental affairs.
Article 14. All of the people are equal under the law and there shall be no discrimination in political, economic or social relations because of race, creed, sex, social status or family origin.
Peers and peerage shall not be recognized.
No privilege shall accompany any award of honor, decoration or any distinction, nor shall any such award be valid beyond the lifetime of the individual who now holds or hereafter may receive it.
Article 15. The people have the inalienable right to choose their public officials and to dismiss them.
All public officials are servants of the whole community and not of any group thereof.
Universal adult suffrage is guaranteed with regard to the election of public officials.
In all elections, secrecy of the ballot shall not be violated. A voter shall not be answerable, publicly or privately, for the choice he has made.
Article 16. Every person shall have the right of peaceful petition for the redress of damage, for the removal of public officials, for the enactment, repeal or amendment of laws, ordinances or regulations and for other matters; nor shall any person be in any way discriminated against for sponsoring such a petition.
Article 17. Every person may sue for redress as provided by law from the State or a public entity, in case he has suffered damage through illegal act of any public official.
Article 18. No person shall be held in bondage of any kind. Involuntary servitude,except as punishment for crime, is prohibited.
Article 19. Freedom of thought and conscience shall not be violated.
Article 20. Freedom of religion is guaranteed to all. No religious organization shall receive any privileges from the State, nor exercise any political authority.
No person shall be compelled to take part in any religious act, celebration, rite or practice.
The State and its organs shall refrain from religious education or any other religious activity.
Article 21. Freedom of assembly and association as well as speech, press and all other forms of expression are guaranteed.
No censorship shall be maintained, nor shall the secrecy of any means of communication be violated.
Article 22. Every person shall have freedom to choose and change his residence and to choose his occupation to the extent that it does not interfere with the public welfare.
Freedom of all persons to move to a foreign country and to divest themselves of their nationality shall be inviolate.
Article 23. Academic freedom is guaranteed.
Article 24. Marriage shall be based only on the mutual consent of both sexes and it shall be maintained through mutual cooperation with the equal rights of husband and wife as a basis.
With regard to choice of spouse, property rights, inheritance, choice of domicile, divorce and other matters pertaining to marriage and the family, laws shall be enacted from the standpoint of individual dignity and the essential equality of the sexes.
Article 25. All people shall have the right to maintain the minimum standards of wholesome and cultured living.
In all spheres of life, the State shall use its endeavors for the promotion and extension of social welfare and security, and of public health.
Article 26. All people shall have the right to receive an equal education correspondent to their ability, as provided by law.
All people shall be obligated to have all boys and girls under their protection receive ordinary education as provided for by law. Such compulsory education shall be free.
Article 27. All people shall have the right and the obligation to work.
Standards for wages, hours, rest and other working conditions shall be fixed by law.
Children shall not be exploited.
Article 28. The right of workers to organize and to bargain and act collectively is guaranteed.
Article 29. The right to own or to hold property is inviolable. Property rights shall be defined by law, in conformity with the public welfare.
Private property may be taken for public use upon just compensation therefor.
Article 30. The people shall be liable to taxation as provided by law.
Article 31. No person shall be deprived of life or liberty, nor shall any other criminal penalty be imposed, except according to procedure established by law.
Article 32. No person shall be denied the right of access to the courts.
Article 33. No person shall be apprehended except upon warrant issued by a competent judicial officer which specifies the offense with which the person is charged, unless he is apprehended, the offense being committed.
Article 34. No person shall be arrested or detained without being at once informed of the charges against him or without the immediate privilege of counsel; nor shall he be detained without adequate cause; and upon demand of any person such cause must be immediately shown in open court in his presence and the presence of his counsel.
Article 35. The right of all persons to be secure in their homes, papers and effects against entries, searches and seizures shall not be impaired except upon warrant issued for adequate cause and particularly describing the place to be searched and things to be seized, or except as provided by Article 33.
Each search or seizure shall be made upon separate warrant issued by a competent judicial officer.
Article 36. The infliction of torture by any public officer and cruel punishments are absolutely forbidden.
Article 37. In all criminal cases the accused shall enjoy the right to a speedy and public trial by an impartial tribunal.
He shall be permitted full opportunity to examine all witnesses, and he shall have the right of compulsory process for obtaining witnesses on his behalf at public expense.
At all times the accused shall have the assistance of competent counsel who shall, if the accused is unable to secure the same by his own efforts, be assigned to his use by the State.
Article 38. No person shall be compelled to testify against himself.
Confession made under compulsion, torture or threat, or after prolonged arrest or detention shall not be admitted in evidence.
No person shall be convicted or punished in cases where the only proof against him is his own confession.
Article 39. No person shall be held criminally liable for an act which was lawful at the time it was committed, or of which he has been acquitted, nor shall he be placed in double jeopardy.
Article 40. Any person, in case he is acquitted after he has been arrested or detained, may sue the State for redress as provided by law.
Chapter IV. The Diet
Article 41. The Diet shall be the highest organ of state power, and shall be the sole law-making organ of the State.
Article 42. The Diet shall consist of two Houses, namely the House of Representatives and the House of Councillors.
Article 43. Both Houses shall consist of elected members, representative of all the people.
The number of the members of each House shall be fixed by law.
Article 44. The qualifications of members of both Houses and their electors shall be fixed by law. However, there shall be no discrimination because of race, creed, sex, social status, family origin, education, property or income.
Article 45. The term of office of members of the House of Representatives shall be four years. However, the term shall be terminated before the full term is up in case the House of Representatives is dissolved.
Article 46. The term of office of members of the House of Councillors shall be six years, and election for half the members shall take place every three years.
Article 47. Electoral districts, method of voting and other matters pertaining to the method of election of members of both Houses shall be fixed by law.
Article 48. No person shall be permitted to be a member of both Houses simultaneously.
Article 49. Members of both Houses shall receive appropriate annual payment from the national treasury in accordance with law.
Article 50. Except in cases provided by law, members of both Houses shall be exempt from apprehension while the Diet is in session, and any members apprehended before the opening of the session shall be freed during the term of the session upon demand of the House.
Article 51. Members of both Houses shall not be held liable outside the House for speeches, debates or votes cast inside the House.
Article 52. An ordinary session of the Diet shall be convoked once per year.
Article 53. The Cabinet may determine to convoke extraordinary sessions of the Diet. When a quarter or more of the total members of either House makes the demand, the Cabinet must determine on such convocation.
Article 54. When the House of Representatives is dissolved, there must be a general election of members of the House of Representatives within forty (40) days from the date of dissolution, and the Diet must be convoked within thirty (30) days from the date of the election.
When the House of Representatives is dissolved, the House of Councillors is closed at the same time. However, the Cabinet may in time of national emergency convoke the House of Councillors in emergency session.
Measures taken at such session as mentioned in the proviso of the preceding paragraph shall be provisional and shall become null and void unless agreed to by the House of Representatives within a period of ten (10) days after the opening of the next session of the Diet.
Article 55. Each House shall judge disputes related to qualifications of its members. However, in order to deny a seat to any member, it is necessary to pass a resolution by a majority of two-thirds or more of the members present.
Article 56. Business cannot be transacted in either House unless one-third or more of total membership is present.
All matters shall be decided, in each House, by a majority of those present, except as elsewhere provided in the Constitution, and in case of a tie, the presiding officer shall decide the issue.
Article 57. Deliberation in each House shall be public. However, a secret meeting may be held where a majority of two-thirds or more of those members present passes a resolution therefor.
Each House shall keep a record of proceedings. This record shall be published and given general circulation, excepting such parts of proceedings of secret session as may be deemed to require secrecy.
Upon demand of one-fifth or more of the members present, votes of members on any matter shall be recorded in the minutes.
Article 58. Each House shall select its own president and other officials.
Each House shall establish its rules pertaining to meetings, proceedings and internal discipline, and may punish members for disorderly conduct. However, in order to expel a member, a majority of two-thirds or more of those members present must pass a resolution thereon.
Article 59. A bill becomes a law on passage by both Houses, except as otherwise provided by the Constitution.
A bill which is passed by the House of Representatives, and upon which the House of Councillors makes a decision different from that of the House of Representatives, becomes a law when passed a second time by the House of Representatives by a majority of two-thirds or more of the members present.
The provision of the preceding paragraph does not preclude the House of Representatives from calling for the meeting of a joint committee of both Houses, provided for by law.
Failure by the House of Councillors to take final action within sixty (60) days after receipt of a bill passed by the House of Representatives, time in recess excepted, may be determined by the House of Representatives to constitute a rejection of the said bill by the House of Councillors.
Article 60. The budget must first be submitted to the House of Representatives.
Upon consideration of the budget, when the House of Councillors makes a decision different from that of the House of Representatives, and when no agreement can be reached even through a joint committee of both Houses, provided for by law, or in the case of failure by the House of Councillors to take final action within thirty (30) days, the period of recess excluded, after the receipt of the budget passed by the House of Representatives, the decision of the House of Representatives shall be the decision of the Diet.
Article 61. The second paragraph of the preceding article applies also to the Diet approval required for the conclusion of treaties.
Article 62. Each House may conduct investigations in relation to government, and may demand the presence and testimony of witnesses, and the production of records.
Article 63. The Prime Minister and other Ministers of State may, at any time, appear in either House for the purpose of speaking on bills, regardless of whether they are members of the House or not. They must appear when their presence is required in order to give answers or explanations.
Article 64. The Diet shall set up an impeachment court from among the members of both Houses for the purpose of trying those judges against whom removal proceedings have been instituted.
Matters relating to impeachment shall be provided by law.
Chapter V. The Cabinet
Article 65. Executive power shall be vested in the Cabinet.
Article 66. The Cabinet shall consist of the Prime Minister, who shall be its head, and other Ministers of State, as provided for by law.
The Prime Minister and other Ministers of State must be civilians.
The Cabinet, in the exercise of executive power, shall be collectively responsible to the Diet.
Article 67. The Prime Minister shall be designated from among the members of the Diet by a resolution of the Diet. This designation shall precede all other business.
If the House of Representatives and the House of Councillors disagree and if no agreement can be reached even through a joint committee of both Houses, provided for by law, or the House of Councillors fails to make designation within ten (10) days, exclusive of the period of recess, after the House of Representatives has made designation, the decision of the House of Representatives shall be the decision of the Diet.
Article 68. The Prime Minister shall appoint the Ministers of State. However, a majority of their number must be chosen from among the members of the Diet.
The Prime Minister may remove the Ministers of State as he chooses.
Article 69. If the House of Representatives passes a nonconfidence resolution, or rejects a confidence resolution, the Cabinet shall resign en masse, unless the House of Representatives is dissolved within ten (10) days.
Article 70. When there is a vacancy in the post of Prime Minister, or upon the first convocation of the Diet after a general election of members of the House of Representatives, the Cabinet shall resign en masse.
Article 71. In the cases mentioned in the two preceding articles, the Cabinet shall continue its functions until the time when a new Prime Minister is appointed.
Article 72. The Prime Minister, representing the Cabinet, submits bills, reports on general national affairs and foreign relations to the Diet and exercises control and supervision over various administrative branches.
Article 73. The Cabinet, in addition to other general administrative functions, shall perform the following functions:
Administer the law faithfully; conduct affairs of state.
Manage foreign affairs.
Conclude treaties. However, it shall obtain prior or, depending on circumstances, subsequent approval of the Diet.
Administer the civil service, in accordance with standards established by law.
Prepare the budget, and present it to the Diet.
Enact cabinet orders in order to execute the provisions of this Constitution and of the law. However, it cannot include penal provisions in such cabinet orders unless authorized by such law.
Decide on general amnesty, special amnesty, commutation of punishment, reprieve, and restoration of rights.
Article 74. All laws and cabinet orders shall be signed by the competent Minister of State and countersigned by the Prime Minister.
Article 75. The Ministers of State, during their tenure of office, shall not be subject to legal action without the consent of the Prime Minister. However, the right to take that action is not impaired hereby.
Chapter VI. Judiciary
Article 76. The whole judicial power is vested in a Supreme Court and in such inferior courts as are established by law.
No extraordinary tribunal shall be established, nor shall any organ or agency of the Executive be given final judicial power.
All judges shall be independent in the exercise of their conscience and shall be bound only by this Constitution and the laws.
Article 77. The Supreme Court is vested with the rule-making power under which it determines the rules of procedure and of practice, and of matters relating to attorneys, the internal discipline of the courts and the administration of judicial affairs.
Public procurators shall be subject to the rule-making power of the Supreme Court.
The Supreme Court may delegate the power to make rules for inferior courts to such courts.
Article 78. Judges shall not be removed except by public impeachment unless judicially declared mentally or physically incompetent to perform official duties. No disciplinary action against judges shall be administered by any executive organ or agency.
Article 79. The Supreme Court shall consist of a Chief Judge and such number of judges as may be determined by law; all such judges excepting the Chief Judge shall be appointed by the Cabinet.
The appointment of the judges of the Supreme Court shall be reviewed by the people at the first general election of members of the House of Representatives following their appointment, and shall be reviewed again at the first general election of members of the House of Representatives after a lapse of ten (10) years, and in the same manner thereafter.
In cases mentioned in the foregoing paragraph, when the majority of the voters favors the dismissal of a judge, he shall be dismissed.
Matters pertaining to review shall be prescribed by law.
The judges of the Supreme Court shall be retired upon the attainment of the age as fixed by law.
All such judges shall receive, at regular stated intervals, adequate compensation which shall not be decreased during their terms of office.
Article 80. The judges of the inferior courts shall be appointed by the Cabinet from a list of persons nominated by the Supreme Court. All such judges shall hold office for a term of ten (10) years with privilege of reappointment, provided that they shall be retired upon the attainment of the age as fixed by law.
The judges of the inferior courts shall receive, at regular stated intervals, adequate compensation which shall not be decreased during their terms of office.
Article 81. The Supreme Court is the court of last resort with power to determine the constitutionality of any law, order, regulation or official act.
Article 82. Trials shall be conducted and judgment declared publicly.
Where a court unanimously determines publicity to be dangerous to public order or morals, a trial may be conducted privately, but trials of political offenses, offenses involving the press or cases wherein the rights of people as guaranteed in Chapter III of this Constitution are in question shall always be conducted publicly.
Chapter VII. Finance
Article 83. The power to administer national finances shall be exercised as the Diet shall determine.
Article 84. No new taxes shall be imposed or existing ones modified except by law or under such conditions as law may prescribe.
Article 85. No money shall be expended, nor shall the State obligate itself, except as authorized by the Diet.
Article 86. The Cabinet shall prepare and submit to the Diet for its consideration and decision a budget for each fiscal year.
Article 87. In order to provide for unforeseen deficiencies in the budget, a reserve fund may be authorized by the Diet to be expended upon the responsibility of the Cabinet.
The Cabinet must get subsequent approval of the Diet for all payments from the reserve fund.
Article 88. All property of the Imperial Household shall belong to the State. All expenses of the Imperial Household shall be appropriated by the Diet in the budget.
Article 89. No public money or other property shall be expended or appropriated for the use, benefit or maintenance of any religious institution or association, or for any charitable, educational or benevolent enterprises not under the control of public authority.
Article 90. Final accounts of the expenditures and revenues of the State shall be audited annually by a Board of Audit and submitted by the Cabinet to the Diet, together with the statement of audit, during the fiscal year immediately following the period covered.
The organization and competency of the Board of Audit shall be determined by law.
Article 91. At regular intervals and at least annually the Cabinet shall report to the Diet and the people on the state of national finances.
Chapter VIII. Local Self-Government
Article 92. Regulations concerning organization and operations of local public entities shall be fixed by law in accordance with the principle of local autonomy.
Article 93. The local public entities shall establish assemblies as their deliberative organs, in accordance with law.
The chief executive officers of all local public entities, the members of their assemblies, and such other local officials as may be determined by law shall be elected by direct popular vote within their several communities.
Article 94. Local public entities shall have the right to manage their property, affairs and administration and to enact their own regulations within law.
Article 95. A special law, applicable only to one local public entity, cannot be enacted by the Diet without the consent of the majority of the voters of the local public entity concerned, obtained in accordance with law.
Chapter IX. Amendments
Article 96. Amendments to this Constitution shall be initiated by the Diet, through a concurring vote of two-thirds or more of all the members of each House and shall thereupon be submitted to the people for ratification, which shall require the affirmative vote of a majority of all votes cast thereon, at a special referendum or at such election as the Diet shall specify.
Amendments when so ratified shall immediately be promulgated by the Emperor in the name of the people, as an integral part of this Constitution.
Chapter X. Supreme Law
Article 97. The fundamental human rights by this Constitution guaranteed to the people of Japan are fruits of the age-old struggle of man to be free; they have survived the many exacting tests for durability and are conferred upon this and future generations in trust, to be held for all time inviolate.
Article 98. This Constitution shall be the supreme law of the nation and no law, ordinance, imperial rescript or other act of government, or part thereof, contrary to the provisions hereof, shall have legal force or validity.
The treaties concluded by Japan and established laws of nations shall be faithfully observed.
Article 99. The Emperor or the Regent as well as Ministers of State, members of the Diet, judges, and all other public officials have the obligation to respect and uphold this Constitution.
Chapter XI. Supplementary Provisions
Article 100. This Constitution shall be enforced as from the day when the period of six months will have elapsed counting from the day of its promulgation.
The enactment of laws necessary for the enforcement of this Constitution, the election of members of the House of Councillors and the procedure for the convocation of the Diet and other preparatory procedures necessary for the enforcement of this Constitution may be executed before the day prescribed in the preceding paragraph.
Article 101. If the House of Councillors is not constituted before the effective date of this Constitution, the House of Representatives shall function as the Diet until such time as the House of Councillors shall be constituted.
Article 102. The term of office for half the members of the House of Councillors serving in the first term under this Constitution shall be three years. Members falling under this category shall be determined in accordance with law.
Article 103. The Ministers of State, members of the House of Representatives and judges in office on the effective date of this Constitution, and all other public officials who occupy positions corresponding to such positions as are recognized by this Constitution shall not forfeit their positions automatically on account of the enforcement of this Constitution unless otherwise specified by law. When, however, successors are elected or appointed under the provisions of this Constitution, they shall forfeit their positions as a matter of course.
4/5/09
Nguyễn Đình Đăng :Đáp số cho một bài viết
Đáp số cho một bài viết
05/05/2009 | 9:53 sáng |
Tác giả: Nguyễn Đình Đăng
Chuyên mục: Văn học - Nghệ thuật
Thẻ: Tự do sáng tạo
Trong bài Tự do trong sáng tạo, tác giả Trần Văn Tích viết rằng tôi đã “cho biết âm nhạc, hội hoạ không được hưởng tự do tuyệt đối.” Thực ra tôi không hề khẳng định như vậy.
Bài viết Âm nhạc, hội hoạ, và kiểm duyệt của tôi, tóm tắt lại, chỉ gồm hai ý sau:
1. Muốn hiểu được âm nhạc và hội họa thì cũng cần phải học, và khi đã học rồi thì sẽ tránh được những tranh cãi vô bổ.
2. Ở các nước văn minh dân chủ (như Nhật Bản) chính quyền không can thiệp vào nghệ thuật.
Điều 21 trong Hiến pháp Nhật Bản viết: “Quyền tự do hội họp, tự do ngôn luận, tự do báo chí và tất cả các dạng khác của biểu hiện được đảm bảo. Không được duy trì kiểm duyệt. Không được xâm phạm bí mật thông tin dưới mọi hình thức.” Như vậy có nghĩa là, ở Nhật Bản, kiểm duyệt là vi hiến.
Như một số người Việt Nam khác, tôi cũng muốn đất nước của tôi trở thành một nước văn minh dân chủ, và nghệ sĩ Việt Nam nói riêng cũng như tất cả người dân Việt Nam nói chung cũng được hưởng quyền tự do cao nhất của con người là tự do ngôn luận và tự do biểu hiện, như các bạn nghệ sĩ và công dân Nhật Bản. Vì thế tôi đề nghị nhà nước Việt Nam “giải tán mọi cơ quan kiểm duyệt văn hoá cũng như bãi bỏ việc bắt các nghệ sĩ phải xin phép xuất bản, triển lãm, trình diễn tác phẩm của mình” để “trả lại cho công chúng quyền tự đánh giá và phán xét” càng sớm càng tốt. Đi đôi với việc này là việc đổi mới hệ thống giáo dục đang hết sức trì trệ ở Việt Nam, ít nhất là theo một số giải pháp rất cụ thể như tôi đã đề xuất trong bài “Tại sao giáo dục Việt Nam khủng hoảng và đâu là lối thoát” viết cách đây 5 năm, trong đó có việc: 1) đưa âm nhạc và mỹ thuật vào giảng dạy ở trường phổ thông, 2) tư nhân hoá toàn bộ việc xuất bản sách giáo khoa, 3) đảm bảo cho các thày cô có thu nhập nuôi sống được gia đình họ, và 4) bãi bỏ toàn bộ kỳ thi vào đại học.
Jean-Auguste-Dominique Ingres: La Grande Odalisque (1814), Musée du Louvre
Jean-Auguste-Dominique Ingres: La Grande Odalisque (1814), Musée du Louvre
Tôi muốn lưu ý rằng, trong bài viết của tôi, vài cô cậu học sinh Nhật tự bịt mắt mình khi nhìn thấy tranh khỏa thân là học sinh trung học (có thể mới chỉ là năm đầu, tức độ 13 tuổi). Sau khi tốt nghiệp 3 năm trung học, bước vào cao học (tức 16 tuổi ), tất cả học sinh ở Nhật đều đã được dạy kỹ về mỹ thuật thế giới, bao gồm từ bức “La Grande Odalisque” không mảnh vải che thân của Dominique Ingres tới các kiệt tác của Salvador Dalí mà ông Trần Văn Tích gọi là các bức tranh “siêu thực mê sảng“, hay hàng loạt các tranh khỏa thân của Paul Cézanne, Henri Matisse v.v. Dĩ nhiên là các cô cậu bây giờ không việc gì phải tự bịt mắt mình nữa sau khi đã được học và đã tạm hiểu thế nào là nghệ thuật. Và cũng vì vậy mà ta cũng không ngại các cô cậu sẽ lẫn lộn tự do tuyệt đối trong sáng tạo nghệ thuật với tự do… tốc váy trước mặt nữ hoàng Anh, như ông Trần Văn Tích đã lo xa.
Còn về các “quy định rõ ràng” của một vài địa điểm công cộng ở Nhật thì, như tôi đã giải thích, lý do là vì có nhiều trẻ nhỏ lui tớí. Điều này cũng tương tự như TV (ở Nhật) có các chương trình dành cho người lớn, mà trẻ em không nên xem, hay các hiệu cho thuê băng video (ở Nhật) có quầy băng sex được che rèm. Đơn giản có vậy thôi. Không phải vì có trẻ em mà đi cấm tất cả các chương trình dành cho người lớn! Bảo tàng ở Kyushu không muốn treo tranh vẽ bom nguyên tử nổ trên đầu Nhật Hoàng Showa vì ban giám đốc sợ những người cánh hữu đến sinh sự, chứ không phải do quy định kiểm duyệt của ban văn hoá tư tưởng nào đó của nhà nước. Khác với bảo tàng ở Kyushu, tại nhiều nơi khác ở Nhật người ta không sợ những người cánh hữu. Ví dụ bức tranh nói trên vẫn được triển lãm ở một bảo tàng tại Tokyo mà chẳng gặp rắc rối gì. Cách đây vài năm đã có vụ chủ bút một tờ báo lớn của Nhật bị một người cánh hữu hành hung (ném gạt tàn thuốc lá vào đầu, gây thương tích) chỉ vì đã không in hết các tước hiệu của hoàng thái tử Nhật Bản trong một bài báo, nhưng từ chối đính chính với lý do rằng điều đó không cần thiết trong phạm vi tự do báo chí. Tất nhiên toà án đã ra lệnh bắt và tuyên phạt người đã hành hung ông chủ bút. Các ví dụ như vậy trong các lĩnh vực ở trong cũng như ngoài nghệ thuật ở Nhật cũng như ở các nước văn minh khác có thể kể không hết. Chẳng hạn English Garden ở Munich có hẳn một khu cho người lớn trẻ con phơi nắng và vui chơi mà lại… khoả thân hoàn toàn gọi là FKK (Freie Körperkultur = Free Body Culture, tức là “Văn hoá tự do thân thể”). Ai thấy bị xúc phạm cứ việc đi chơi chỗ khác. Song tôi không muốn sa vào các ví dụ lạc đề này để khỏi làm độc giả phân tán. Quay lại vấn đề tự do sáng tạo, Hiến pháp của Nhật Bản cho ta thấy rằng chính kiểm duyệt trong văn học nghệ thuật mới xúc phạm nhân phẩm của văn nghệ sĩ và công chúng.
Các nhận xét từ cuốn Prétextes (1903) của André Gide như câu ở đầu bài viết của ông Trần Văn Tích cũng như đoạn “nghệ thuật luôn luôn có cưỡng chế là hệ luận. Nghĩ rằng nghệ thuật càng vươn lên cao khi càng có tự do cũng giống như nghĩ rằng cái dây níu con diều giấy lại không cho nó tung hoành trong bầu trời…” mà ông Trần Văn Tích đã trích dẫn nhưng lại quên không để trong ngoặc kép, cần được hiểu đúng văn cảnh của chúng. Nguyên văn câu này của Gide là: “L’art est toujours le résultat d’une contrainte. Croire qu’il s’élève d’autant plus haut qu’il est plus libre, c’est croire que ce qui retient le cerf-volant de monter, c’est sa corde.” Tuy nhiên dịch: “L’art est toujours le résultat d’une contrainte.” thành “Nghệ thuật luôn luôn có cưỡng chế là hệ luận.” theo tôi không được chính xác, nếu không nói là nhầm lẫn. Câu này cần được dịch là: “Nghệ thuật luôn là kết quả của một sự hạn chế do bị ràng buộc.” thì đúng hơn, vì “cưỡng chế” (强制) trong tiếng Hán - Việt có nghĩa là “dùng vũ lực để bắt phải tuân theo”. 34 tuổi, Gide nhận ra rằng “Vẻ đẹp không bao giờ là một sản phẩm tự nhiên; mà chỉ có được nhờ những hạn chế nhân tạo. Nghệ thuật và Tự nhiên cạnh tranh với nhau trên trái đất.“(Nguyên văn: “La beauté ne sera jamais une production naturelle; elle ne s’obtient que par une artificielle contrainte. Art et Nature sont en rivalité sur terre.” - Nouveaux Prétextes, 1904). Điều này khá đơn giản nếu ta nhớ tới, chẳng hạn, tỉ lệ vàng như một hạn chế phải tuân theo trong nghệ thuật và kiến trúc từ thời Phục hưng. Những hạn chế do ràng buộc này từng được các thiên tài vận dụng để tạo nên các kiệt tác. Ví dụ, chỉ dùng đá cẩm thạch mà Michelangelo gây cho ta ảo giác về da thịt trên tượng David. Chỉ dùng phấn đỏ và giấy mà Leonardo Da Vinci đã tả chất liệu của nếp vải rất tuyệt vời. Moses variations được Nicolo Paganini viết cho riêng một dây Sol của đàn vĩ cầm (violin). Đó là những vẻ đẹp do con người sáng tạo ra trong phạm vi các hạn chế do chất liệu ràng buộc. Nhưng cũng chính vì thế mà đó là những vẻ đẹp không thể có được trong tự nhiên. Song, những hạn chế ràng buộc để tạo nên các vẻ đẹp đó chẳng liên quan gì đến tự do sáng tạo bị cưỡng chế (theo đúng nghĩa của từ này) bởi sự kiểm duyệt của chính quyền mà bài viết của tôi đề cập. Điều này cũng tương tự như việc viết văn theo đúng văn phạm không có liên quan gì đến việc các câu văn bị cắt đi bởi kiểm duyệt. Trong khi đó, ông Trần Văn Tích buộc một độc giả như tôi phải hiểu rằng, nghệ sĩ được ví như con chim, còn kiểm duyệt thì được ví như không khí nâng cánh con chim, nhờ đó mà nó mới “đập cánh tung mình” lên được! Tiếp tục suy diễn “à la Mr. Trần Văn Tích”, ta sẽ thấy nếu không có kiểm duyệt, nghệ sĩ chẳng những không bay lên được, hoặc sẽ rơi tòm từ trên không xuống nếu đang bay, mà còn chết tươi vì thiếu không khí để thở hít.
Chúng ta không nên quên rằng, các tác phẩm của André Gide phản ánh một cuộc đấu tranh nội tâm giữa một bên là các ước lệ xã hội, một bên là cái Tôi chân thật nhất mà Gide luôn muốn đạt tới. Cũng không nên quên rằng, vào năm 1904 Gide chỉ có thể biết được đến hội hoạ và âm nhạc ấn tượng là cùng. Thậm chí trường phái dã thú (fauvism) phải một năm sau mới được nhận tên khai sinh tại Salon d’Automne ở Paris (năm 1905), nói chi đến hội họa lập thể (cubism), trừu tượng (abstractionism), siêu thực (surrealism), cường thực (hyperrealism), hay âm nhạc phi điệu (atonal music) của Arnold Schönberg, v.v… sau này, là những thứ ngày nay đã trở thành kinh điển cho những ai học hội hoạ và âm nhạc. Năm 1930, tức là 26 năm sau khi viết Prétextes và Nouveaux Prétextes, Gide (lúc đó đã 61 tuổi) được mời sang thăm Liên Xô với tư cách là một nhà văn thân cộng. Kết quả của chuyến đi này là cuốn Từ Liên Xô trở về (Retour de L’U.R.S.S.) viết năm 1936, trong đó Gide cho thấy ông đã “sáng mắt” ra như thế nào sau khi được mục kích xã hội Liên Xô dưới chế độ của Stalin. Ông nói ông phải viết cuốn sách đó để “nhân dân lao động hiểu là họ bị những người cộng sản lừa dối, như họ đang bị Moscow lừa ngày hôm nay” (Que le peuple des travailleurs comprenne qu’il est dupé par les communistes, comme ceux-ci le sont aujourd’hui par Moscou.) Quá trình sàng lọc vẫn tiếp tục. Vài thế kỷ nữa, nhân loại sẽ chỉ giữ lại những giá trị đích thực từ những gì chúng ta biết và trải nghiệm ngày hôm nay. Những gì gượng ép, xấu xa, phi nhân tính, chống lại loài người, sớm muộn sẽ bị loại bỏ, cho dù thời gian có thể mất tới 74 năm, hoặc lâu hơn nữa.
“Bao năm trời tôi tưởng tôi la hét trong sa mạc hoang vu không có ai nghe, sau đó thì cũng chỉ nói được với một số rất ít thính giả, song hôm nay các vị đã chứng minh cho tôi thấy rằng tôi đã đúng khi tin vào tư chất của một thiểu số, và rằng sớm hay muộn thiểu số đó sẽ thắng thế.” Đó là lời của André Gide trong diễn từ nhận giải Nobel Văn chương năm 1947 mà tôi trích thay lời kết với hy vọng cái ngày Việt Nam có được một André Gide của mình sẽ không còn quá xa.
Tokyo 4/5/2009
© 2009 Nguyễn Đình Đăng
05/05/2009 | 9:53 sáng |
Tác giả: Nguyễn Đình Đăng
Chuyên mục: Văn học - Nghệ thuật
Thẻ: Tự do sáng tạo
Trong bài Tự do trong sáng tạo, tác giả Trần Văn Tích viết rằng tôi đã “cho biết âm nhạc, hội hoạ không được hưởng tự do tuyệt đối.” Thực ra tôi không hề khẳng định như vậy.
Bài viết Âm nhạc, hội hoạ, và kiểm duyệt của tôi, tóm tắt lại, chỉ gồm hai ý sau:
1. Muốn hiểu được âm nhạc và hội họa thì cũng cần phải học, và khi đã học rồi thì sẽ tránh được những tranh cãi vô bổ.
2. Ở các nước văn minh dân chủ (như Nhật Bản) chính quyền không can thiệp vào nghệ thuật.
Điều 21 trong Hiến pháp Nhật Bản viết: “Quyền tự do hội họp, tự do ngôn luận, tự do báo chí và tất cả các dạng khác của biểu hiện được đảm bảo. Không được duy trì kiểm duyệt. Không được xâm phạm bí mật thông tin dưới mọi hình thức.” Như vậy có nghĩa là, ở Nhật Bản, kiểm duyệt là vi hiến.
Như một số người Việt Nam khác, tôi cũng muốn đất nước của tôi trở thành một nước văn minh dân chủ, và nghệ sĩ Việt Nam nói riêng cũng như tất cả người dân Việt Nam nói chung cũng được hưởng quyền tự do cao nhất của con người là tự do ngôn luận và tự do biểu hiện, như các bạn nghệ sĩ và công dân Nhật Bản. Vì thế tôi đề nghị nhà nước Việt Nam “giải tán mọi cơ quan kiểm duyệt văn hoá cũng như bãi bỏ việc bắt các nghệ sĩ phải xin phép xuất bản, triển lãm, trình diễn tác phẩm của mình” để “trả lại cho công chúng quyền tự đánh giá và phán xét” càng sớm càng tốt. Đi đôi với việc này là việc đổi mới hệ thống giáo dục đang hết sức trì trệ ở Việt Nam, ít nhất là theo một số giải pháp rất cụ thể như tôi đã đề xuất trong bài “Tại sao giáo dục Việt Nam khủng hoảng và đâu là lối thoát” viết cách đây 5 năm, trong đó có việc: 1) đưa âm nhạc và mỹ thuật vào giảng dạy ở trường phổ thông, 2) tư nhân hoá toàn bộ việc xuất bản sách giáo khoa, 3) đảm bảo cho các thày cô có thu nhập nuôi sống được gia đình họ, và 4) bãi bỏ toàn bộ kỳ thi vào đại học.
Jean-Auguste-Dominique Ingres: La Grande Odalisque (1814), Musée du Louvre
Jean-Auguste-Dominique Ingres: La Grande Odalisque (1814), Musée du Louvre
Tôi muốn lưu ý rằng, trong bài viết của tôi, vài cô cậu học sinh Nhật tự bịt mắt mình khi nhìn thấy tranh khỏa thân là học sinh trung học (có thể mới chỉ là năm đầu, tức độ 13 tuổi). Sau khi tốt nghiệp 3 năm trung học, bước vào cao học (tức 16 tuổi ), tất cả học sinh ở Nhật đều đã được dạy kỹ về mỹ thuật thế giới, bao gồm từ bức “La Grande Odalisque” không mảnh vải che thân của Dominique Ingres tới các kiệt tác của Salvador Dalí mà ông Trần Văn Tích gọi là các bức tranh “siêu thực mê sảng“, hay hàng loạt các tranh khỏa thân của Paul Cézanne, Henri Matisse v.v. Dĩ nhiên là các cô cậu bây giờ không việc gì phải tự bịt mắt mình nữa sau khi đã được học và đã tạm hiểu thế nào là nghệ thuật. Và cũng vì vậy mà ta cũng không ngại các cô cậu sẽ lẫn lộn tự do tuyệt đối trong sáng tạo nghệ thuật với tự do… tốc váy trước mặt nữ hoàng Anh, như ông Trần Văn Tích đã lo xa.
Còn về các “quy định rõ ràng” của một vài địa điểm công cộng ở Nhật thì, như tôi đã giải thích, lý do là vì có nhiều trẻ nhỏ lui tớí. Điều này cũng tương tự như TV (ở Nhật) có các chương trình dành cho người lớn, mà trẻ em không nên xem, hay các hiệu cho thuê băng video (ở Nhật) có quầy băng sex được che rèm. Đơn giản có vậy thôi. Không phải vì có trẻ em mà đi cấm tất cả các chương trình dành cho người lớn! Bảo tàng ở Kyushu không muốn treo tranh vẽ bom nguyên tử nổ trên đầu Nhật Hoàng Showa vì ban giám đốc sợ những người cánh hữu đến sinh sự, chứ không phải do quy định kiểm duyệt của ban văn hoá tư tưởng nào đó của nhà nước. Khác với bảo tàng ở Kyushu, tại nhiều nơi khác ở Nhật người ta không sợ những người cánh hữu. Ví dụ bức tranh nói trên vẫn được triển lãm ở một bảo tàng tại Tokyo mà chẳng gặp rắc rối gì. Cách đây vài năm đã có vụ chủ bút một tờ báo lớn của Nhật bị một người cánh hữu hành hung (ném gạt tàn thuốc lá vào đầu, gây thương tích) chỉ vì đã không in hết các tước hiệu của hoàng thái tử Nhật Bản trong một bài báo, nhưng từ chối đính chính với lý do rằng điều đó không cần thiết trong phạm vi tự do báo chí. Tất nhiên toà án đã ra lệnh bắt và tuyên phạt người đã hành hung ông chủ bút. Các ví dụ như vậy trong các lĩnh vực ở trong cũng như ngoài nghệ thuật ở Nhật cũng như ở các nước văn minh khác có thể kể không hết. Chẳng hạn English Garden ở Munich có hẳn một khu cho người lớn trẻ con phơi nắng và vui chơi mà lại… khoả thân hoàn toàn gọi là FKK (Freie Körperkultur = Free Body Culture, tức là “Văn hoá tự do thân thể”). Ai thấy bị xúc phạm cứ việc đi chơi chỗ khác. Song tôi không muốn sa vào các ví dụ lạc đề này để khỏi làm độc giả phân tán. Quay lại vấn đề tự do sáng tạo, Hiến pháp của Nhật Bản cho ta thấy rằng chính kiểm duyệt trong văn học nghệ thuật mới xúc phạm nhân phẩm của văn nghệ sĩ và công chúng.
Các nhận xét từ cuốn Prétextes (1903) của André Gide như câu ở đầu bài viết của ông Trần Văn Tích cũng như đoạn “nghệ thuật luôn luôn có cưỡng chế là hệ luận. Nghĩ rằng nghệ thuật càng vươn lên cao khi càng có tự do cũng giống như nghĩ rằng cái dây níu con diều giấy lại không cho nó tung hoành trong bầu trời…” mà ông Trần Văn Tích đã trích dẫn nhưng lại quên không để trong ngoặc kép, cần được hiểu đúng văn cảnh của chúng. Nguyên văn câu này của Gide là: “L’art est toujours le résultat d’une contrainte. Croire qu’il s’élève d’autant plus haut qu’il est plus libre, c’est croire que ce qui retient le cerf-volant de monter, c’est sa corde.” Tuy nhiên dịch: “L’art est toujours le résultat d’une contrainte.” thành “Nghệ thuật luôn luôn có cưỡng chế là hệ luận.” theo tôi không được chính xác, nếu không nói là nhầm lẫn. Câu này cần được dịch là: “Nghệ thuật luôn là kết quả của một sự hạn chế do bị ràng buộc.” thì đúng hơn, vì “cưỡng chế” (强制) trong tiếng Hán - Việt có nghĩa là “dùng vũ lực để bắt phải tuân theo”. 34 tuổi, Gide nhận ra rằng “Vẻ đẹp không bao giờ là một sản phẩm tự nhiên; mà chỉ có được nhờ những hạn chế nhân tạo. Nghệ thuật và Tự nhiên cạnh tranh với nhau trên trái đất.“(Nguyên văn: “La beauté ne sera jamais une production naturelle; elle ne s’obtient que par une artificielle contrainte. Art et Nature sont en rivalité sur terre.” - Nouveaux Prétextes, 1904). Điều này khá đơn giản nếu ta nhớ tới, chẳng hạn, tỉ lệ vàng như một hạn chế phải tuân theo trong nghệ thuật và kiến trúc từ thời Phục hưng. Những hạn chế do ràng buộc này từng được các thiên tài vận dụng để tạo nên các kiệt tác. Ví dụ, chỉ dùng đá cẩm thạch mà Michelangelo gây cho ta ảo giác về da thịt trên tượng David. Chỉ dùng phấn đỏ và giấy mà Leonardo Da Vinci đã tả chất liệu của nếp vải rất tuyệt vời. Moses variations được Nicolo Paganini viết cho riêng một dây Sol của đàn vĩ cầm (violin). Đó là những vẻ đẹp do con người sáng tạo ra trong phạm vi các hạn chế do chất liệu ràng buộc. Nhưng cũng chính vì thế mà đó là những vẻ đẹp không thể có được trong tự nhiên. Song, những hạn chế ràng buộc để tạo nên các vẻ đẹp đó chẳng liên quan gì đến tự do sáng tạo bị cưỡng chế (theo đúng nghĩa của từ này) bởi sự kiểm duyệt của chính quyền mà bài viết của tôi đề cập. Điều này cũng tương tự như việc viết văn theo đúng văn phạm không có liên quan gì đến việc các câu văn bị cắt đi bởi kiểm duyệt. Trong khi đó, ông Trần Văn Tích buộc một độc giả như tôi phải hiểu rằng, nghệ sĩ được ví như con chim, còn kiểm duyệt thì được ví như không khí nâng cánh con chim, nhờ đó mà nó mới “đập cánh tung mình” lên được! Tiếp tục suy diễn “à la Mr. Trần Văn Tích”, ta sẽ thấy nếu không có kiểm duyệt, nghệ sĩ chẳng những không bay lên được, hoặc sẽ rơi tòm từ trên không xuống nếu đang bay, mà còn chết tươi vì thiếu không khí để thở hít.
Chúng ta không nên quên rằng, các tác phẩm của André Gide phản ánh một cuộc đấu tranh nội tâm giữa một bên là các ước lệ xã hội, một bên là cái Tôi chân thật nhất mà Gide luôn muốn đạt tới. Cũng không nên quên rằng, vào năm 1904 Gide chỉ có thể biết được đến hội hoạ và âm nhạc ấn tượng là cùng. Thậm chí trường phái dã thú (fauvism) phải một năm sau mới được nhận tên khai sinh tại Salon d’Automne ở Paris (năm 1905), nói chi đến hội họa lập thể (cubism), trừu tượng (abstractionism), siêu thực (surrealism), cường thực (hyperrealism), hay âm nhạc phi điệu (atonal music) của Arnold Schönberg, v.v… sau này, là những thứ ngày nay đã trở thành kinh điển cho những ai học hội hoạ và âm nhạc. Năm 1930, tức là 26 năm sau khi viết Prétextes và Nouveaux Prétextes, Gide (lúc đó đã 61 tuổi) được mời sang thăm Liên Xô với tư cách là một nhà văn thân cộng. Kết quả của chuyến đi này là cuốn Từ Liên Xô trở về (Retour de L’U.R.S.S.) viết năm 1936, trong đó Gide cho thấy ông đã “sáng mắt” ra như thế nào sau khi được mục kích xã hội Liên Xô dưới chế độ của Stalin. Ông nói ông phải viết cuốn sách đó để “nhân dân lao động hiểu là họ bị những người cộng sản lừa dối, như họ đang bị Moscow lừa ngày hôm nay” (Que le peuple des travailleurs comprenne qu’il est dupé par les communistes, comme ceux-ci le sont aujourd’hui par Moscou.) Quá trình sàng lọc vẫn tiếp tục. Vài thế kỷ nữa, nhân loại sẽ chỉ giữ lại những giá trị đích thực từ những gì chúng ta biết và trải nghiệm ngày hôm nay. Những gì gượng ép, xấu xa, phi nhân tính, chống lại loài người, sớm muộn sẽ bị loại bỏ, cho dù thời gian có thể mất tới 74 năm, hoặc lâu hơn nữa.
“Bao năm trời tôi tưởng tôi la hét trong sa mạc hoang vu không có ai nghe, sau đó thì cũng chỉ nói được với một số rất ít thính giả, song hôm nay các vị đã chứng minh cho tôi thấy rằng tôi đã đúng khi tin vào tư chất của một thiểu số, và rằng sớm hay muộn thiểu số đó sẽ thắng thế.” Đó là lời của André Gide trong diễn từ nhận giải Nobel Văn chương năm 1947 mà tôi trích thay lời kết với hy vọng cái ngày Việt Nam có được một André Gide của mình sẽ không còn quá xa.
Tokyo 4/5/2009
© 2009 Nguyễn Đình Đăng
Đúng 100 ngày Obama cầm quyền
BBC Vietnamese
Đúng 100 ngày Obama cầm quyền
Cột mốc 100 ngày đối với người Mỹ rất quan trọng để nói đến kết quả và đánh giá viễn cảnh toàn bộ nhiệm kỳ của tổng thống.
Franklin Roosevelt đã chỉ cần từng đó thời gian để chuẩn bị và đưa quốc hội vào tiến trình triển khai New Deal. Gerald Ford một tháng sau khi nhậm chức đã ân xá cho người tiền nhiệm Richard Nixon để rồi trả giá cho lần tranh cử kế tiếp.
Bill Clinton, trong ba tháng đầu đã sai lầm khi cho ngưng kế hoạch cải cách an sinh xã hội đầy tham vọng, hoặc tạo ra xung đột về sự có mặt của giới đồng tính trong quân đội. Còn Ronald Reagan, bỏ qua vấn đề đối ngoại, chương trình chấn hưng kinh tế đã cho thấy hiệu quả chỉ trong 6 tháng kể từ ngày nhậm chức.
Một vài cái vấp
Tổng thống Obama trong 100 ngày đầu tiên đã tránh được những sai lầm cơ bản nhưng không phải không bị vấp.
Obama hứa sẽ thay đổi diện mạo của đại salon chính trị Washington thì vấp ngay khi bổ nhiệm thành viên nội các. Bộ trưởng Y tế Tom Daschle nợ 146 nghìn đôla tiền thuế. Trong năm 2008, Daschle có thu nhập hai triệu đôla, mà cử tri không hiểu ông ta lấy từ đâu, nếu không phải giải quyết "cửa vào" với vai trò vận động hành lang cho các công ty dược phẩm trước đó.
Tương tự, vấn đề chưa trả thuế cũng được đặt ra với bộ trưởng ngân khố Tim Geithner. Sự bất ổn trong kế hoạch tái thiết hệ thống tài chính đã khiến Tim Geithner khó khăn lắm mới thoát khỏi từ chức.
Với ý định gặp gia đình của nạn nhân các vụ khủng bố ngày 11/09/2001 và tàu USS "Cole" để chia sẻ thì Obama đã bị nhiều người phê phán thẳng thừng việc đóng cửa nhà tù Guantanamo.
Huỷ bỏ hai bộ luật cấm ngân sách nhà nước bảo trợ các chương trình phá thai và nghiên cứu nhân bản tế bào gốc của người tiền nhiệm W. Bush, Barack Obama bị xung khắc trong quan hệ với Vatican, mà hậu quả là Vatican đã khước từ ba lần ứng viên giữ chức đại sứ Hoa Kỳ tại Toà Thánh Giáo hội công giáo.
Cộm nhất là xì-căng-đan AIG. Khi chính phủ bơm 170 tỷ đôla cho AIG thì các sếp của AIG bỏ túi 165 triệu tiền thưởng. Hưởng phần lớn số tiền này là bộ phận làm ra sản phẩm tài chính mà chính nó chịu trách nhiệm về các mạo hiểm phát sinh đưa công ty đến phá sản.
Người ta cũng nói AIG trong những năm qua đã hỗ trợ hào phóng cho vận động bầu cử của Christopher Dodd, chủ tịch Uỷ ban Tài chính Thượng viện và thượng nghị sĩ Barack Obama.
Trước trụ sở các tập đoàn tài chính như AIG, American Express, Chase và Citygroup, thường xuyên có các cuộc biểu tình với khẩu hiệu "Lifestyles of the rich and shameless" (Lối sống của những kẻ giàu có và không biết hổ thẹn).
Tuyên bố thay đổi mức thu thuế, trong đó hạn chế việc khấu trừ chi phí cho hoạt động từ thiện - một yếu tố làm nhẹ gánh nặng suy thoái - cũng là sai lầm của chính phủ Obama. Rất may, Obama đã kịp thời rút ngay ý tưởng này.
Obamamania
Phải nói rằng, tổng thống Barack Obama rất nhanh chóng nhận ra khuất tuất của mình trong các quyết định và khi cần thiết ông đã rất cương quyết. Người Mỹ nhận ra điều này và Obamamania vẫn còn rất sống động.
Theo Newsweek (số 18, 3/05/2009), chỉ số ủng hộ Barack Obama của người Mỹ trong tuần cuối vừa rồi vượt quá 63%. Tuy Obama có mất đi sự ủng hộ của những người Cộng Hoà, nhưng đa số cử tri độc lập vẫn tin tưởng ông, còn với những người Dân Chủ thì đương nhiên.
Theo kết quả thăm dò của CNN/Opinion Research Corporation, 58% cho rằng tổng thống Obama có kế hoạch rõ ràng để đưa Hoa Kỳ ra khỏi suy thoái kinh tế.
Người ta cũng so sánh Barack Obama với Franklin D. Rosevelt và cho rằng Obama muốn trở thành Ronald Reagan nhưng chỉ về hình thức còn khác về nội dung, Cách mạng Tân tiến thay cho Cách mạng Bảo thủ.
Darrell West, giám đốc các vấn đề về cấu trúc chính phủ của Brookings Institution nói với Newsweek rằng, với Obama, "không có gì chống đối sự quay lại một kịch bản" của Reagan.
Thách đố phía trước
Barack Obama đưa ra thời điểm chấm dứt hoạt động quân sự của 140 ngàn lính Mỹ tại Irag vào ngày 31/10/2010 và rút hoàn toàn đến cuối 2011, đồng thời tăng quân cho Afghanistan.
Nhưng người ta đặt câu hỏi,với Iraq sẽ ra sao nếu tình hình không tiến triển như hiện nay? Còn tuần báo Đức Der Spiegel (16/03/09) dự đoán Afghanstan có thể là Việt Nam của Obama.
Obama hứa hẹn trong vòng 2 năm sẽ tạo ra thêm 3,5 triệu việc làm. Trong ba tháng vừa qua, mỗi ngày bình quân tại Hoa Kỳ mất đi 20 ngàn việc làm, tính từ giai đoạn suy thoái kinh tế, có khoảng 5 triệu người thất nghiệp, cao nhất từ 25 năm nay.
Mặc dù đã có những tín hiệu phục hồi trong ngành xây dựng và bán lẻ, nhưng theo các nhà quan sát, tình hình thị trường lao động sẽ còn xấu hơn.
Tổng thống Obama muốn an sinh xã hội của công dân phải được nhà nước bảo đảm hoàn toàn. Ông muốn xây dựng các trường mẫu giáo công và mở rộng cánh cửa đại học cho mọi tầng lớp. Ông cũng muốn Hoa Kỳ phải thoát khỏi lệ thuộc nhanh nhất khỏi dầu mỏ, than và khí đốt bằng cách đầu tư phát triển năng lượng mới.
Thế nhưng tất cả sẽ kéo theo một núi tiền. Theo Reuters hôm 26/02/09, toàn bộ gói kích hoạt kinh tế của Hoa Kỳ là 787,2 tỷ đôla cho giai đoạn 2009-2019.
Bội chi ngân sách cho năm 2009 là 1,75 ngàn tỷ đôla, cao nhất từ Thế chiến II (hơn 400 tỷ 2008), trong đó 750 tỷ trợ cứu các ngân hàng, 634 tỷ cho hệ thống sức khoẻ và 537 tỷ cho quân sự, ít hơn 100 tỷ so với 2008.
Tổng thống Obama giải thích: "Chúng ta phải bội chi trong một thời gian ngắn để bảo đảm nền kinh tế có được hỗ trợ tức thời và thúc đẩy tăng trưởng. Sự lựa chọn và các quyết định mà chúng ta đưa ra thật nặng nề, nhưng cần thiết".
Tham vọng của Barack Obama cũng là hy vọng của người Mỹ. Không phải không thể nào không thực hiện được mà là vô vàn khó khăn. Ngay cả New York Times, tờ báo đứng về phía Obama, cũng nghi ngờ.
100 ngày dù sao cũng quá ít để phán quyết cho 1.500 ngày cả nhiệm kỳ tổng thống.
Tôi nhớ lại Daniel Finskielstein của Times đã nói sau lễ nhậm chức của Barack Obama: "Chiến thắng của Obama được hiểu một cách phổ cập như là mở đầu kỷ nguyên của tham vọng và chủ nghĩa lạc quan. Thế nhưng cũng cần chuẩn bị cho những gì ngược lại".
Sự lựa chọn tổng thống Hoa Kỳ gốc châu Phi đã làm nức lòng và rơi lệ hàng triệu người Mỹ và công dân các nước khác trên thế giới.
Nếu tổng thống Barack Obama đạt được mong muốn của mình là: "Change. We Can!" - thay đổi Hoa Kỳ một cách cơ bản, thì vào năm 2017, chia tay ông, người ta sẽ hát vang lời ca của R.E.M Michael Stipe: "Chấm dứt thế giới hiện có (và tôi cảm thấy thật tuyệt vời)".
Ngược lại, nếu như ông đánh cuộc quá cao vào một ván cờ, thì bốn năm trước đó người Mỹ sẽ nhớ tới Tom Waist mà ca rằng "Chúng tôi muốn "trở về thế giới cũ và tốt".
Bài phản ánh quan điểm của tác giả, là nhà báo, hiện đang sống tại Ba Lan.
Đúng 100 ngày Obama cầm quyền
Cột mốc 100 ngày đối với người Mỹ rất quan trọng để nói đến kết quả và đánh giá viễn cảnh toàn bộ nhiệm kỳ của tổng thống.
Franklin Roosevelt đã chỉ cần từng đó thời gian để chuẩn bị và đưa quốc hội vào tiến trình triển khai New Deal. Gerald Ford một tháng sau khi nhậm chức đã ân xá cho người tiền nhiệm Richard Nixon để rồi trả giá cho lần tranh cử kế tiếp.
Bill Clinton, trong ba tháng đầu đã sai lầm khi cho ngưng kế hoạch cải cách an sinh xã hội đầy tham vọng, hoặc tạo ra xung đột về sự có mặt của giới đồng tính trong quân đội. Còn Ronald Reagan, bỏ qua vấn đề đối ngoại, chương trình chấn hưng kinh tế đã cho thấy hiệu quả chỉ trong 6 tháng kể từ ngày nhậm chức.
Một vài cái vấp
Tổng thống Obama trong 100 ngày đầu tiên đã tránh được những sai lầm cơ bản nhưng không phải không bị vấp.
Obama hứa sẽ thay đổi diện mạo của đại salon chính trị Washington thì vấp ngay khi bổ nhiệm thành viên nội các. Bộ trưởng Y tế Tom Daschle nợ 146 nghìn đôla tiền thuế. Trong năm 2008, Daschle có thu nhập hai triệu đôla, mà cử tri không hiểu ông ta lấy từ đâu, nếu không phải giải quyết "cửa vào" với vai trò vận động hành lang cho các công ty dược phẩm trước đó.
Tương tự, vấn đề chưa trả thuế cũng được đặt ra với bộ trưởng ngân khố Tim Geithner. Sự bất ổn trong kế hoạch tái thiết hệ thống tài chính đã khiến Tim Geithner khó khăn lắm mới thoát khỏi từ chức.
Với ý định gặp gia đình của nạn nhân các vụ khủng bố ngày 11/09/2001 và tàu USS "Cole" để chia sẻ thì Obama đã bị nhiều người phê phán thẳng thừng việc đóng cửa nhà tù Guantanamo.
Huỷ bỏ hai bộ luật cấm ngân sách nhà nước bảo trợ các chương trình phá thai và nghiên cứu nhân bản tế bào gốc của người tiền nhiệm W. Bush, Barack Obama bị xung khắc trong quan hệ với Vatican, mà hậu quả là Vatican đã khước từ ba lần ứng viên giữ chức đại sứ Hoa Kỳ tại Toà Thánh Giáo hội công giáo.
Cộm nhất là xì-căng-đan AIG. Khi chính phủ bơm 170 tỷ đôla cho AIG thì các sếp của AIG bỏ túi 165 triệu tiền thưởng. Hưởng phần lớn số tiền này là bộ phận làm ra sản phẩm tài chính mà chính nó chịu trách nhiệm về các mạo hiểm phát sinh đưa công ty đến phá sản.
Người ta cũng nói AIG trong những năm qua đã hỗ trợ hào phóng cho vận động bầu cử của Christopher Dodd, chủ tịch Uỷ ban Tài chính Thượng viện và thượng nghị sĩ Barack Obama.
Trước trụ sở các tập đoàn tài chính như AIG, American Express, Chase và Citygroup, thường xuyên có các cuộc biểu tình với khẩu hiệu "Lifestyles of the rich and shameless" (Lối sống của những kẻ giàu có và không biết hổ thẹn).
Tuyên bố thay đổi mức thu thuế, trong đó hạn chế việc khấu trừ chi phí cho hoạt động từ thiện - một yếu tố làm nhẹ gánh nặng suy thoái - cũng là sai lầm của chính phủ Obama. Rất may, Obama đã kịp thời rút ngay ý tưởng này.
Obamamania
Phải nói rằng, tổng thống Barack Obama rất nhanh chóng nhận ra khuất tuất của mình trong các quyết định và khi cần thiết ông đã rất cương quyết. Người Mỹ nhận ra điều này và Obamamania vẫn còn rất sống động.
Theo Newsweek (số 18, 3/05/2009), chỉ số ủng hộ Barack Obama của người Mỹ trong tuần cuối vừa rồi vượt quá 63%. Tuy Obama có mất đi sự ủng hộ của những người Cộng Hoà, nhưng đa số cử tri độc lập vẫn tin tưởng ông, còn với những người Dân Chủ thì đương nhiên.
Theo kết quả thăm dò của CNN/Opinion Research Corporation, 58% cho rằng tổng thống Obama có kế hoạch rõ ràng để đưa Hoa Kỳ ra khỏi suy thoái kinh tế.
Người ta cũng so sánh Barack Obama với Franklin D. Rosevelt và cho rằng Obama muốn trở thành Ronald Reagan nhưng chỉ về hình thức còn khác về nội dung, Cách mạng Tân tiến thay cho Cách mạng Bảo thủ.
Darrell West, giám đốc các vấn đề về cấu trúc chính phủ của Brookings Institution nói với Newsweek rằng, với Obama, "không có gì chống đối sự quay lại một kịch bản" của Reagan.
Thách đố phía trước
Barack Obama đưa ra thời điểm chấm dứt hoạt động quân sự của 140 ngàn lính Mỹ tại Irag vào ngày 31/10/2010 và rút hoàn toàn đến cuối 2011, đồng thời tăng quân cho Afghanistan.
Nhưng người ta đặt câu hỏi,với Iraq sẽ ra sao nếu tình hình không tiến triển như hiện nay? Còn tuần báo Đức Der Spiegel (16/03/09) dự đoán Afghanstan có thể là Việt Nam của Obama.
Obama hứa hẹn trong vòng 2 năm sẽ tạo ra thêm 3,5 triệu việc làm. Trong ba tháng vừa qua, mỗi ngày bình quân tại Hoa Kỳ mất đi 20 ngàn việc làm, tính từ giai đoạn suy thoái kinh tế, có khoảng 5 triệu người thất nghiệp, cao nhất từ 25 năm nay.
Mặc dù đã có những tín hiệu phục hồi trong ngành xây dựng và bán lẻ, nhưng theo các nhà quan sát, tình hình thị trường lao động sẽ còn xấu hơn.
Tổng thống Obama muốn an sinh xã hội của công dân phải được nhà nước bảo đảm hoàn toàn. Ông muốn xây dựng các trường mẫu giáo công và mở rộng cánh cửa đại học cho mọi tầng lớp. Ông cũng muốn Hoa Kỳ phải thoát khỏi lệ thuộc nhanh nhất khỏi dầu mỏ, than và khí đốt bằng cách đầu tư phát triển năng lượng mới.
Thế nhưng tất cả sẽ kéo theo một núi tiền. Theo Reuters hôm 26/02/09, toàn bộ gói kích hoạt kinh tế của Hoa Kỳ là 787,2 tỷ đôla cho giai đoạn 2009-2019.
Bội chi ngân sách cho năm 2009 là 1,75 ngàn tỷ đôla, cao nhất từ Thế chiến II (hơn 400 tỷ 2008), trong đó 750 tỷ trợ cứu các ngân hàng, 634 tỷ cho hệ thống sức khoẻ và 537 tỷ cho quân sự, ít hơn 100 tỷ so với 2008.
Tổng thống Obama giải thích: "Chúng ta phải bội chi trong một thời gian ngắn để bảo đảm nền kinh tế có được hỗ trợ tức thời và thúc đẩy tăng trưởng. Sự lựa chọn và các quyết định mà chúng ta đưa ra thật nặng nề, nhưng cần thiết".
Tham vọng của Barack Obama cũng là hy vọng của người Mỹ. Không phải không thể nào không thực hiện được mà là vô vàn khó khăn. Ngay cả New York Times, tờ báo đứng về phía Obama, cũng nghi ngờ.
100 ngày dù sao cũng quá ít để phán quyết cho 1.500 ngày cả nhiệm kỳ tổng thống.
Tôi nhớ lại Daniel Finskielstein của Times đã nói sau lễ nhậm chức của Barack Obama: "Chiến thắng của Obama được hiểu một cách phổ cập như là mở đầu kỷ nguyên của tham vọng và chủ nghĩa lạc quan. Thế nhưng cũng cần chuẩn bị cho những gì ngược lại".
Sự lựa chọn tổng thống Hoa Kỳ gốc châu Phi đã làm nức lòng và rơi lệ hàng triệu người Mỹ và công dân các nước khác trên thế giới.
Nếu tổng thống Barack Obama đạt được mong muốn của mình là: "Change. We Can!" - thay đổi Hoa Kỳ một cách cơ bản, thì vào năm 2017, chia tay ông, người ta sẽ hát vang lời ca của R.E.M Michael Stipe: "Chấm dứt thế giới hiện có (và tôi cảm thấy thật tuyệt vời)".
Ngược lại, nếu như ông đánh cuộc quá cao vào một ván cờ, thì bốn năm trước đó người Mỹ sẽ nhớ tới Tom Waist mà ca rằng "Chúng tôi muốn "trở về thế giới cũ và tốt".
Bài phản ánh quan điểm của tác giả, là nhà báo, hiện đang sống tại Ba Lan.
Cúm heo lan truyền ở Mỹ
Cúm heo lan truyền ở Mỹ
Các quan chức y tế Hoa Kỳ khẳng định nước này đã có khoảng 226 ca cúm heo tại 30 tiểu bang, và người ta dự kiến số ca mắc bệnh còn gia tăng.
Họ cho biết đa phần các ca bệnh là nhẹ và việc lây lan cũng không tồi tệ hơn so với lây lan bệnh cúm thông thường.
Tổ chức Y tế Thế giới, WHO, nói mối nguy chưa phải đã qua.
Mexico, nơi dịch cúm bùng phát, nói các ca nhiễm mới đã giảm và giới chức sẽ quyết định có cho phép mở cửa lại các trường học hay không.
Trung Quốc đã cách ly hơn 70 người Mexico, làm bùng lên tranh cãi giữa hai nước.
Tuy không nêu đích danh Trung Quốc, Tổng thống Mexico ông Felipe Calderon, nói các nước "đang có các biện pháp mang tính phân biệt đối xử chỉ vì không hiểu biết".
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói biện pháp này "thuần túy chỉ là vấn đề cách ly y tế" chứ không phải hành động phân biệt.
Người ta cho là khoảng hơn 100 người Mexico đã thiệt mạng vì cúm heo, mặc dù cho tới nay mới khẳng định được 25 ca.
Hôm thứ Hai, Tổ chức Y tế Thế giới nói là đã có 985 trường hợp nhiễm cúm được báo cáo chính thức từ 20 quốc gia.
Việc lây truyền từ người sang người mới chỉ được khẳng định tại sáu quốc gia.
Trong các diễn biến khác:
* Truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ cho biết một bệnh nhân đã thiệt mạng vì cúm heo ở tỉnh Antalya ở miền nam, nhưng người phát ngôn của bệnh viện bác bỏ tin này với hãng Reuters.
* Ai Cập nói họ sẽ tiếp tục giết lợn để phòng ngừa dịch cúm, sau khi có các vụ đụng độ hôm Chủ Nhật với các nông dân nuôi lợn làm 12 người bị thương.
* Hãng AFP cho biết Pháp mới khẳng định có thêm hai ca cúm heo.
"Chưa hết nguy hiểm"
Tại Mỹ, số lượng các ca nhiễm cúm heo đã tăng từ 160 lên 226. Các quan chức nói đó là do kết quả xét nghiệm bây giờ mới được đưa ra, chứ không phải số lượng các ca mắc bệnh đột nhiên tăng.
Tuy nhiên, một chuyên gia từ Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh của Mỹ ̣- America's Centers for Disease Control and Prevention - nói virus cúm heo lan truyền tương đối nhanh.
Bác sĩ Anne Schuchat thuộc Trung Tâm này nói: "Hầu như trên toàn nước Mỹ bây giờ đã có virus này lan truyền.
"Điều này không có nghĩa là tất cả mọi người đều bị lây bệnh, mà virus chỉ đến từng cộng đồng".
Bà nói tin tốt là đa phần các ca mắc bệnh đều nhẹ, mặc dù một em bé đến từ Mexico đã thiệt mạng.
Bác sĩ Schuchat nói mặc dù bà cho rằng các ca bệnh sẽ trở nên nghiêm trọng hơn và có thể dẫn đến tử vong, điều này là không quá bất thường vì mỗi năm, trên toàn nước Mỹ có khoảng 36 ngàn người chết vì loại cúm thông thường.
Tuy nhiên, bà cảnh báo rằng nước Mỹ chưa phải đã qua khỏi cơn nguy hiểm.
Tổ chức Y tế Thế giới nói giới chức các nước không được lơ là phòng vệ và đối phó với dịch cúm bùng phát.
SOURCE : BBC .vietnamese
Các quan chức y tế Hoa Kỳ khẳng định nước này đã có khoảng 226 ca cúm heo tại 30 tiểu bang, và người ta dự kiến số ca mắc bệnh còn gia tăng.
Họ cho biết đa phần các ca bệnh là nhẹ và việc lây lan cũng không tồi tệ hơn so với lây lan bệnh cúm thông thường.
Tổ chức Y tế Thế giới, WHO, nói mối nguy chưa phải đã qua.
Mexico, nơi dịch cúm bùng phát, nói các ca nhiễm mới đã giảm và giới chức sẽ quyết định có cho phép mở cửa lại các trường học hay không.
Trung Quốc đã cách ly hơn 70 người Mexico, làm bùng lên tranh cãi giữa hai nước.
Tuy không nêu đích danh Trung Quốc, Tổng thống Mexico ông Felipe Calderon, nói các nước "đang có các biện pháp mang tính phân biệt đối xử chỉ vì không hiểu biết".
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói biện pháp này "thuần túy chỉ là vấn đề cách ly y tế" chứ không phải hành động phân biệt.
Người ta cho là khoảng hơn 100 người Mexico đã thiệt mạng vì cúm heo, mặc dù cho tới nay mới khẳng định được 25 ca.
Hôm thứ Hai, Tổ chức Y tế Thế giới nói là đã có 985 trường hợp nhiễm cúm được báo cáo chính thức từ 20 quốc gia.
Việc lây truyền từ người sang người mới chỉ được khẳng định tại sáu quốc gia.
Trong các diễn biến khác:
* Truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ cho biết một bệnh nhân đã thiệt mạng vì cúm heo ở tỉnh Antalya ở miền nam, nhưng người phát ngôn của bệnh viện bác bỏ tin này với hãng Reuters.
* Ai Cập nói họ sẽ tiếp tục giết lợn để phòng ngừa dịch cúm, sau khi có các vụ đụng độ hôm Chủ Nhật với các nông dân nuôi lợn làm 12 người bị thương.
* Hãng AFP cho biết Pháp mới khẳng định có thêm hai ca cúm heo.
"Chưa hết nguy hiểm"
Tại Mỹ, số lượng các ca nhiễm cúm heo đã tăng từ 160 lên 226. Các quan chức nói đó là do kết quả xét nghiệm bây giờ mới được đưa ra, chứ không phải số lượng các ca mắc bệnh đột nhiên tăng.
Tuy nhiên, một chuyên gia từ Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh của Mỹ ̣- America's Centers for Disease Control and Prevention - nói virus cúm heo lan truyền tương đối nhanh.
Bác sĩ Anne Schuchat thuộc Trung Tâm này nói: "Hầu như trên toàn nước Mỹ bây giờ đã có virus này lan truyền.
"Điều này không có nghĩa là tất cả mọi người đều bị lây bệnh, mà virus chỉ đến từng cộng đồng".
Bà nói tin tốt là đa phần các ca mắc bệnh đều nhẹ, mặc dù một em bé đến từ Mexico đã thiệt mạng.
Bác sĩ Schuchat nói mặc dù bà cho rằng các ca bệnh sẽ trở nên nghiêm trọng hơn và có thể dẫn đến tử vong, điều này là không quá bất thường vì mỗi năm, trên toàn nước Mỹ có khoảng 36 ngàn người chết vì loại cúm thông thường.
Tuy nhiên, bà cảnh báo rằng nước Mỹ chưa phải đã qua khỏi cơn nguy hiểm.
Tổ chức Y tế Thế giới nói giới chức các nước không được lơ là phòng vệ và đối phó với dịch cúm bùng phát.
SOURCE : BBC .vietnamese
1/5/09
Trịnh và Trịnh
Trịnh và Trịnh: Hảo vọng và Ảo vọng
Đặng Tiến 23.04.2009 ♦ 12 bình luận ♦ ShareThis
Bài báo « Trịnh Công Sơn và tham vọng chính trị » của Trịnh Cung trên mạng Damau.org ngày 01.4.2009 đã gây ra nhiều âm thanh và cuồng nộ.
Là người có dính líu ít nhiều đến nội vụ, tôi đã được bạn bè yêu cầu lên tiếng. Đáp lại những yêu cầu chính đáng ấy – nhất là từ mạng damau.org – tôi xin nói ngay, vắn tắt:
a) Tôi không đồng ý với bài viết của Trịnh Cung, về đại ý cũng như cung cách diễn đạt. Nhưng theo một châm ngôn, tương truyền của Voltaire: “tôi không tán thành những điều anh nói, nhưng nguyện phấn đấu đến tàn hơi, để anh được nói lên những điều đó”. Điều này, tôi học lóm được nơi các nhà tranh đấu cho dân chủ ở phương Tây.
b) Bài báo của Trịnh Cung nêu lên một câu hỏi chính trị; cuộc tranh luận gay gắt từ lúc đầu, kéo dài đến hôm nay – hơn ba tuần – mang bản chất chính trị, không thấy soi sáng thêm được việc gì, mà càng gây thêm thương tổn.
Có những tranh luận nâng cao, mở rộng tư cách người viết và người đọc. Có những tranh luận làm con người thấp xuống, nhỏ lại. Biết vậy, mà vẫn phải nhận.
c) Trước một án mạng, người điều tra thường đặt câu hỏi: án mạng có lợi cho ai?
Trước hằng loạt bài báo gây thương tổn, tôi thắc mắc: cuộc tranh luận không tốt đẹp này, có lợi cho ai?
Tôi không có câu trả lời. Người nào có được giải đáp, tấc lòng sẽ thanh thản hơn.
Chấm dứt phần chính yếu.
Dưới đây, chỉ là phụ chú.
*
Nói là dính líu đến nội vụ vì tôi thân thiết với nhạc sĩ đã quá cố và họa sĩ suýt quá cố. Cách đây hơn tháng, từ Pháp về nước, ghé Sài gòn hơn tuần, tôi đã đến thắp hương cho Sơn hai lần, một lần đi với nhà thơ Nguyễn Bắc Sơn từ Phan Thiết vào, một lần với nhà văn Lữ Quỳnh từ Mỹ về, vào chiều 27 tháng hai. Trước và vào ngày đó, tôi có gặp, đi ăn cơm và rong chơi với Trịnh Cung nhiều lần. Để nói rằng giữa chúng tôi, không có vấn đề gì.
Ngoài ra, với những nhân vật chính yếu được nhắc nhở tới, với tôi đều là chỗ “thâm giao” (chữ này của Trịnh Cung). Do đó nhiều người muốn tôi lên tiếng.
A – Tham vọng hay không ?
A1. Tôi thành khẩn cho rằng: Trịnh Công Sơn không có tham vọng chính trị. Thậm chí không hiểu biết gì về chính trị. Trịnh Cung cũng vậy thôi. Chính trị là một khoa học, hay nghệ thuật về quyền bính, việc lập đảng, tranh cử, giành quyền và nắm quyền. Cả hai ông họ Trịnh là những công dân giàu lòng ưu ái với đất nước. Vậy thôi.
A2. Bài báo của Trịnh Cung không chứng minh được tham vọng chính trị của nhạc sĩ. Cao điểm của bài là đoạn TCS cuối tháng 4-1975 chờ chức Quốc vụ Khanh. Đây quả là “tham vọng”. Nhưng TC nhớ nhầm thời điểm: chuyện xảy ra khoảng 1970, và do lời Nguyễn hữu Đống kể lại. Đống là ai, thì TC đã nói rõ. Nhưng sự kiện và thời điểm, vẫn theo lời Đống là thế này: khoảng 1970, chiến tranh tàn khốc và trở thành phi lý, vì đã có Hòa hội Paris. Đống và các bạn âm mưu một cuộc đảo chánh trong hòa bình, với lực lượng thanh niên, sinh viên thành phố biểu tình, đốt đuốc tuần hành, và sẽ có những đơn vị quân đội lật đổ chính quyền Thiệu. Âm mưu mà thành công, thì người bạn của Đống (không phải là anh rể), là TCS, sẽ giữ bộ văn hóa, nhạc Kinh Việt Nam (1968) sẽ được dùng làm quốc ca.
Đống cũng còn nói loạt bài Kinh Việt Nam là do anh gợi ý cho tác giả. Tôi cho rằng không đúng.
NHDong-DT
Đặng Tiến & Nguyễn Hữu Đống
Đấy là lời Đống, kể cho nhiều người nghe, có lẽ cho TC năm 1992, và cho tôi nghe nhiều lần, lần cuối vào tháng 12.2007 tại nhà tôi, tại Pháp. Trước đó ít lâu, anh có kể cho Nguyễn Đắc Xuân, ông này viết lại nguyên si trên tạp chí Hồn Việt, số 1, tháng 7-2007, mà không mách xuất xứ.
Tôi dài dòng, vì « huyền thoại » này chưa nghe phe phản biện phanh phui. Nguyễn đắc Xuân trong bài dông dài trên mạng , cũng không nói ra minh bạch.
A3. Chi tiết này chứng tỏ TC không am tường chính trị. Những ngày cuối tháng 4-1975, Sài gòn sống trên dầu sôi lửa bỏng. Việc thành lập chính quyền Dương văn Minh với thủ tướng Vũ văn Mẫu là cuộc thương lượng gian nan. Làm sao có chỗ đứng cho phó thủ tướng Nguyễn hữu Đống hay quốc vụ khanh Trịnh Công Sơn ? Làm sao TCS lại là đại diện Phật giáo ? Sơn là phật tử nhưng có hoạt động cho đảng phái Phật giáo ngày nào đâu ? Đại diện Phật giáo lúc ấy là thủ tướng Vũ văn Mẫu. Đại diện Công giáo là Nguyễn văn Huyền, phó thủ tướng hay phó tổng thống gì đó. TC bỏ công đi hỏi Lý Quý Chung làm gì ?
Một khi không am tường chính trị và thời sự thì làm sao gán cho người khác tham vọng chính trị ?
Ngoài ra, chính TC cũng nhận xét « không có chỉ dấu nào cho thấy có mối liên lạc về mặt tổ chức giữa MTGPMN và TCS… (…) TCS không ở trong một đường dây nào của tổ chức ».
Muốn có tham vọng chính trị thì phải có đảng phái, đoàn thể. Ba tập nhạc phản chiến không đủ chứng minh « ý thức làm chính trị chống chế độ Sài gòn » như TC nói. TCS chỉ chống chiến tranh qua sáng tác âm nhạc, chứ không « làm chính trị chống chế độ ».
Và rồi nhiều bài trong ba tập nhạc phản chiến nói trên hiện nay vẫn không được hát.
Độc giả nào đọc đến đây, nghĩ như tôi rằng TC không am tường chính trị, thì có thể chia sẻ với tôi : cuộc tranh luận này có đáng gì đâu mà phải ồn ào và nặng lời với nhau.
A4. Vậy thì nguồn gốc tranh biện ở đâu ?
Nó bắt nguồn từ hiềm khích của TC với TCS, đã có từ lâu, về việc TCS hợp tác với chính quyền sau 1975. Năm 1978, TC đi học tập về, TCS xin được hộ khẩu từ Huế vào lại Sài gòn. Mùa hè 1979, tôi từ Pháp về thăm nhà. Tháng 8.1979, gặp TC tại Sài gòn, tôi hỏi : « Lâu nay ông có gặp Sơn không ? ». Đáp : « Moa không chơi với nó ». Hỏi : « tại sao ». Đáp : « Nó thỏa hiệp với chính quyền ». Hỏi : « Thì phải làm vậy để sống và sáng tác chớ ? ». Đáp : « Nhưng nó không cần làm tới mức đó ». Hỏi : « Bây giờ tôi đi gặp nó, ông có đi với tôi không ? ». Đáp : « Ừ, đi thì đi ».
Vậy là tối hôm ấy, hai ông đã tái hợp tại nhà thân nhân tôi, số 4 đường Phan Kế Bính, quận 1, cùng với nhiều bạn họa sĩ, bạn cũ, có thêm người mới nhập tịch là họa sĩ Lưu Công Nhân.
Hai ông Sơn và Cung có lời qua tiếng lại, tôi chỉ nhớ một câu của Sơn : « đời moa chưa bao giờ phổ nhạc thơ ai trừ toa ».
Kể chuyện vụn vặt là để cung cấp một thông tin. Mối bất hòa đã âm ỉ từ lâu, không phải bây giờ TC mới nghĩ ra.
A5. Nhưng tại sao hôm nay anh mới nói ra và phát biểu dữ dằn như vậy, lại nhằm ngày giỗ bạn ?
Xin thưa : Để giải tỏa những ẩn ức, bức xúc làm cho anh « quằn quại ». Ngày TCS mất, TC đang ở Mỹ và lâm bệnh, tưởng là nan y. Trong buổi tưởng niệm TCS do báo Người Việt tổ chức tại quận Cam, đầu tháng tư, năm 2001, anh đã phát biểu hăng say, ca ngợi TCS hết mình, tại một miền đất khách gồm nhiều người căm hận TCS. TC tự cho mình là chí tình và dũng cảm. Bây giờ về lại quê nhà, giữa một rừng hợp xướng tụng ca chối tai thì TC ngột ngạt, ân hận rằng có lúc nào đó mình đã nói quá đà. Những lời mình xưng tụng bạn, thì cũng na ná như bản đồng ca. Còn những u uất của riêng mình, của bè bạn, và của khối quần chúng không có tiếng nói thì không phát biểu được. Vậy TC phải nói, trên một mạng lưới điện tử ở hải ngoại, cho được tự do.Và nói vào ngày giỗ, vì trước kia mình đã phát ngôn vào ngày tưởng niệm. Mình chỉ nói được nửa sự thật, thì bây giờ nói nửa phần còn lại. Do đó hai diễn ngôn, 2001 và 2009 mâu thuẫn, thậm chí đối nghịch. Kỳ thật, đây là hai mặt của một đồng tiền, không mâu thuẫn mà lại bổ sung cho nhau. Nó còn biểu hiện cái lô gíc trong nội tâm, ý thức, và tiềm thức của một TC ẩn ức muốn tự giải thoát ra khỏi « ngục tù trong tôi suốt 30 năm qua » bằng một bài viết với kết luận « không còn một sự lựa chọn nào khác ».
Tiếc rằng tâm sự của anh bị phản kích kịch liệt. Một phần lỗi tại anh : bài viết thô tháp, thiếu tập trung, thiếu chính xác. Phần khác, còn nhiều lý do ngoài sự dự đoán của anh.
Khoảng 1956, Nguyễn Tuân lên thượng du, từ Sapa gửi về Tô Hoài một lá thư không ghi ngày tháng, khoảng 100 chữ vu vơ, kèm theo tái bút : « Khi lên cao, mình có bị ong đốt, mặc dù chẳng có trêu phá gì nó ». Bây giờ TC chạm vào tổ ong, đành phải chịu hậu quả.
Nhưng vẫn còn những thắc mắc, ví dụ câu hỏi của Lữ Phương, hay Phương Ngạn trên mạng Eo gió : « phải chăng có một thế lực nào đó đang đứng sau lưng TC, xúi dục ông đi ngược với lương tri ?».
Tôi nghĩ trả lời được : Không có thế lực nào xui dục TC (và Phương Ngạn), anh cũng không đi ngược lại lương tri mà trái lại còn tuân theo thôi thúc của lương tri.
Tuy nhiên, nếu có ai hỏi ngược lại tôi: đằng sau tràng đại pháo oanh kích tự do lên TC, thì có thế lực nào chăng ? Thì tôi chịu thua, không trả lời nổi.
Bao nhiêu năm qua, chúng tôi sống như trong mê hồn trận : ngẩng lên thì sợ đầu chạm tổ ong, bước xuống thì sợ chân đạp tổ kiến. Trong một cuộc đời lắm ong nhiều kiến.
A6. Tiện việc, cũng nói qua về cái tên Trịnh Cung : tôi hoàn toàn không biết gì về việc anh mượn họ của người bạn nhạc sĩ để làm bút danh. Thời 1962, tôi quen anh, chưa có bút danh này. Bức tranh Mùa thu tuổi nhỏ – được giải thưởng tại cuộc triển lãm quốc tế cuối năm 1962 – ký tên Nguyễn văn Liễu. Sau đó, anh mới lấy bút danh Trịnh Cung, mà chúng tôi gọi đùa là Tử Cung. Thời này TCS dạy học ở Blao và chưa nổi tiếng. TC ở tại số 18 chợ Trương Minh Giảng, trong một căn phòng nhỏ, 3×4m, thường đi chơi với nhóm nhà thơ Ninh Chữ, Hoàng Trúc Ly, triết gia Phạm Công Thiện, thỉnh thoảng có cả Tuấn Huy. Nhóm này không thân với TCS.
Có lần ai đó hỏi về bút hiệu mới – không có ý nghĩa gì cả – thì TC trả lời chọn vì âm vang và tiện cho việc ký tên dưới bức tranh. Tên thật Nguyễn văn Liễu dài quá. Hai chữ Trịnh Cung gọn gàng và dễ ký đẹp. Anh còn cho biết thêm là đã tìm ra bút danh này trong một cầu tiêu khi tạm trú ở nhà ông bác phía Tân Định-Đa Kao gì đó. Tôi tin vào lời kể của đương sự hơn là giả thiết mượn họ của người khác làm bút danh cho mình.
Còn lý do khác : TC là người tự cao, thậm chí kiêu kỳ. Chơi trò gì, chơi với ai, anh cũng thường muốn chơi trội, cao hơn thiên hạ một cái đầu, ai may mắn lắm mới được họa sĩ xếp ngang vai. Nhiều người không ưa anh vì tánh tình, chứ không phải vì chuyện thị phi. Một họa sĩ lừng danh từng thân thiết với TC, trong Hội Họa sĩ Trẻ, sang Paris, tôi hỏi thăm TC, được trả lời « mình không gặp ». Hỏi « tại sao ? ». Đáp « thằng đó lối lắm ».
Từ lời kể của TC, đến những sự kiện tôi chứng kiến, đến tâm tính TC, tôi cho rằng bút danh TC không do vay mượn.
Mà nói cho cùng, dù anh có mượn họ của TCS làm bút hiệu, thì khi anh bất bình cũng phải cho anh phát biểu chứ ?
B –Gạn đục khơi trong .
Bài báo của TC nêu lên những nghi vấn về chính trị, nhưng không lấy gì làm thời sự, chỉ khơi lại những chuyện cũ đã xa xưa. Bài đăng trên mạng Damau.org ở hải ngoại. Nhưng lập tức báo Thanh Niên là báo giấy có thế lực lớn trong nước, của đoàn thể, có chỉ đạo, phản ứng thô bạo, lên án TC bằng tiêu đề « Ngậm máu phun người ». (Cái gì mà ghê gớm vậy ?)
Tiếp theo là Vietnamnet, báo mạng của nhà nước. Cuộc tranh luận – tranh nhiều hơn luận – mỗi lúc một gay gắt, thấp kém, trong khung chính trị đậm nét.
Nhà văn Lữ Phương giàu kinh nghiệm đã nhận định đúng : « tất cả những gì đáng nói ở đây là nội dung chính trị trong cuộc đời TCS chứ không phải là giá trị của tác phẩm nghệ thuật » (mạng Viet-studies, ngày 6-4). Vậy chẳng nên dài dòng về nghệ thuật, cũng không nên rề rà về chuyện bạn bè tình nghĩa.
B1. Nối vòng tay lớn : Việc TCS lên đài Sài gòn trưa ngày 30-4-1975, hát Nối vòng tay lớn là một sự kiện biệt lập, đã xảy ra trong bối cảnh lịch sử, quân sự, chính trị, tâm lý, phức tạp. Không thể trình bày giản lược như TC đã làm : « hát Nối vòng tay lớn mừng chiến thắng lịch sử 30-4-75, TCS tác giả của ca khúc đã dự báo cho ngày huy hoàng này của quân giải phóng và bi thảm cho VNCH ».
Cùng một sự kiện, nhưng mỗi người cảm nhận, tiếp thu một cách khác nhau, giải thích khác nhau. Với thời gian, sự kiện có nơi loãng đi, có nơi đanh lại. Bàn cãi vô ích mà có khi còn làm con người đã xa nhau, càng xa nhau.
Theo tôi thì lúc ấy, TCS mừng hòa bình hơn là mừng chiến thắng. Bài hát làm từ 1968, bày tỏ khát vọng đoàn viên, chứ không dự báo điều gì. Bài hát ấy, những con người ấy, cây đàn ghi-ta ấy, thời điểm ấy, địa điểm ấy, trùng phùng trong một cơ may. Không ai dự báo, tiên liệu hay xếp đặt được.
Sài gòn hôm ấy, buổi trưa ấy, chưa hoàn toàn lọt vào vòng kiểm soát của lực lượng Giải phóng. Đài phát thanh nằm trong tay một nhóm sinh viên và thanh niên. Gọi họ là Việt cộng, là tay sai Cộng sản cũng được, nhưng trên bản chất chính yếu, họ là tuổi trẻ của Sài gòn, của Miền Nam, nói là của VNCH cũng được. Họ không là kẻ chiến thắng, cũng không là người chiến bại : có đánh chác gì đâu mà thắng với bại.
Nối vòng tay lớn nói là khúc hát Khải hoàn, hay tiếng hát Thiên nga, hay tiếng hát Dã tràng, đều được. Sáng tác 1968, và thai nghén trước đó, Nối vòng tay lớn 1968 là khát vọng, tháng 4-1975 là khát vọng, hôm nay tháng 4-2009 vẫn là khát vọng.
Mà dường như vòng tay ai đó mỗi ngày một khép.
Khát vọng hòa bình là tâm thức của một thời đại. Trịnh Cung 1969 có một bức sơn dầu tuyệt vời, tên bằng tiếng Pháp là Le Jeune troubadour (Đứa Trẻ Du Ca), 100 x 80cm, vẽ cậu nhạc sĩ trẻ, ôm đàn ca hát hòa bình đang trở về, một buổi mai thôn xóm, có con chim non về đậu trên mái tóc. Tuổi trẻ, ôi tuổi trẻ của chúng ta, gian nan và thống khổ, sao mà thơ ngây và mơ mộng đến thế !!!
B2. Tôi ra nước ngoài từ 1966, nói chuyện 1975 là dựa vào tư liệu. Về tiếng hát TCS, trưa ngày 30-4, tôi mường tượng ba loại phản ứng :
x-) Những người hân hoan, mừng chiến tranh chấm dứt. Bài hát bày tỏ ước mong đoàn tụ ; ước mong hòa hợp dân tộc không thành, lỗi không phải tại người dân.
y-) Những người công phẫn, oán trách thái độ phản trắc. Bây giờ trong nước hay ngoài nước vẫn còn oán hận.
z-) Những người bàng quan, không đặt vấn đề gì. Chuyện bọt bèo của lịch sử, cái gì đã qua thì cho qua. Hát hay không hát, cũng đến vậy thôi. Bỏ đi Tám.
Mỗi thành phần có tỉ lệ bách phân ra sao thì không rõ, đề nghị độc giả đoán giùm. Vui thôi.
Thành phần x có tiếng nói, dồi dào, trong và ngoài nước ;
Thành phần y, chỉ có tiếng nói ngoài nước. Nay có TC, ở trong nước, phát biểu giúp họ một số ý kiến thì cũng là một giải tỏa cho người trong nước.
Thành phần z không quan tâm, cho cuộc tranh luận là lỗi thời vớ vẩn.
Theo tôi, cả ba thành phần đều có cái tình, cái lý riêng, cần được lắng nghe và tôn trọng. Đồng ý hay không, không nhằm nhò gì, nhất là hơn 30 năm sau.
B3. Nhân vụ việc đài phát thanh này, xin bổ sung về Tôn Thất Lập
Thời điểm tháng 4-1975, anh ở Paris, trong phái đoàn sinh viên yểm trợ MTDTGPMN dự hòa hội. Anh trú ngụ tại nhà bạn Việt kiều cùng lứa tuổi, số 2 Square des Mimosas, thường lui tới hội Huynh đệ Việt nam, số 18 đường Cardinal Lemoine, tôi thường gặp anh ở đây và một vài buổi chiêu đãi hội, hè gì đó. Anh có xuất bản tập nhạc « Cánh chim từ vùng lửa đỏ » 1974 Paris, nay tôi còn giữ trong tay. Tham dự buổi phát thanh 30-4-1975 tại Sài gòn dĩ nhiên không thể có mặt Tôn Thất Lập. Hôm ấy có nhiều người, có cả ký giả nước ngoài. Tôi thử hỏi vài người hiện diện thì không ai nhớ chuyện đuổi TCS ra khỏi đài phát thanh.
B4. Nêu câu hỏi này nọ, là quyền của TC, về bất cứ đề tài gì. Tiếc rằng cách trình bày của anh làm mất hiệu lực vấn đề được nêu lên.
TCS là nhân vật của công chúng. Đánh giá tư cách nhạc sĩ, là quyền của công chúng, trong đó có TC. Anh lại có quyền sử dụng những hiểu biết riêng để minh họa cho lý luận. Nhưng anh không cần viện dẫn cuộc chiến tranh đã qua, vì không có ích lợi gì cho lập luận, mà chỉ khơi lại : « những oán hận dai dẳng vần con chưa dọn sạch, những tâm thức tàn dư của một thời xung đột đã qua, nay vẫn còn đè nặng lên tâm tư nhiều người Việt, từ bên này đến bên kia » như Lữ Phương đã nhận xét.Cụ thể hơn nữa, TC không cần trở lại vị thế sĩ quan cũ, không cần biện minh, kết án, ít nhất là trong đề tài này ; con đường anh trải qua, không liên quan gì đến con đường TCS, và nhiều người khác, đã chọn. Đây lại là chuyện tự do và dân chủ.Vả lại, có ai tắm lại được hai lần trong cùng một dòng sông ? Lập luận của anh, do đó không những mất hiệu lực, mà còn cho tạo cảm giác ẩm mốc, « cái mùi chơi trội kiểu chiến tranh tâm lý ở Miền Nam trước 1975 » (Lữ Phương).
Bản chất chính trị của đề tài kéo theo cuộc tranh luận khập khểnh, là việc không tránh được. Nhưng chính anh tạo điều kiện cho nó xuống cấp. Anh không gạn đục khơi trong. Mà đã làm ngược lại
Thông cảm với anh, khi anh đau lòng kết luận « không còn sự lựa chọn nào khác », tôi thành thực nghĩ rằng : vẫn một chọn lựa nội dung ấy, anh còn nhiều cách nói khác ôn tồn hơn.
Bài viết TC, với những sai sót, nhược điểm, chứng tỏ niềm cô đơn ghê gớm của anh. Thời xưa, một người bạn thân thiết đã có câu thơ anh tâm đắc, thường ngân nga:
Cô đơn đỉnh núi gần trời
Nghiêng vai ta khoác nụ cười áo xanh
Niềm cô đơn êm ái ấy, nụ cười áo xanh nọ, thời gian kia, nay đã xa khơi. Có u hoài, là tiếc cho « mùa thu tuổi nhỏ » 1962 xa khơi, chứ không phải TC « cô trung cho một thực thể chính trị bóng ma » như Lữ Phương đã viết, hơi nhanh, hơi gọn. Và Lữ Phưong đặt « giả thuyết » : « TC mượn TCS như một cái cớ để bày tỏ nỗi cô trung chính trị của mình, gửi tới các chiến hữu từ xa như một cách góp phần kỷ niệm những ngày tháng tư đen sắp tới ».
« Giả thuyết » như vậy là ác, là lập trình bản án dụng tâm (procès d’intention). Mà theo tôi vừa không đáng vừa không đúng : TC không có chiến hữu nào cả, nếu có thì đã có người biên tập lại bài báo cho tề chỉnh và tuyên truyền hiệu quả hơn.
Vả lại thời buổi này, người khôn của khó, ai dại gì đi làm « chiến hữu » với TC ?
Ngoài đề
Bài này không có kết luận, nhưng rồi cũng phải kết thúc.
Không biết viết gì nữa, chúng tôi đành xin ra ngoài đề.
Hiện nay, tại Paris đang có cuộc triển lãm lớn về danh họa gốc Nga Kandinsky, ông tổ của nền hội họa trừu tượng, đánh dấu cái nhìn mới về nghệ thuật từ đầu thế kỷ XX.
Trong hồi ký Nhìn lại Quá khứ, Kandinsky kể rằng, năm 1908, tại Murnau (Đức quốc) một buổi chiều đi chơi về, ông bắt gặp một bức tranh lạ lùng, tuyệt diệu, mà không nhận ra được đề tài. Nhìn kỹ, ông nhận ra là tranh của chính mình nhưng treo lệch theo chiều cạnh, không đúng hướng. Từ đó, ông thôi vẽ theo hình dung, mà sáng tác, lập thuyết trừu tượng.
Chuyện thật và không thật.
Thật vì chính tác giả kể lại
Không thật vì một trường phái hội họa, một khúc quành lớn trong lịch sử mỹ thuyật loài người, không thể nảy sinh từ một sự kiện tình cờ, một bức tranh treo ngược. Hội họa trừu tượng đã manh nha trong tiềm thức nhân loại từ thời tiền sử.
Từ giai thoại này, ta thấy : không thể từ một hay nhiều sự việc, dù có thật, trong một đời người, mà suy ra cuộc sống của người ấy, nhất là một nghệ sĩ.
Rồi từ cuộc sống có thực của người ấy, ta không thể suy diễn ra giá trị nghệ thuật mà họ sáng tạo.
Từ sự kiện đến cuộc đời, rồi từ cuộc đời đến tác phẩm, con cá chép phải vượt qua ba cấp, « vũ môn tam cấp », để hóa rồng.
Rồng là một chủ đề quen thuộc trong văn chương, nghệ thuật đông và tây phương.
Dù rằng, hay chính vì, rồng chưa bao giờ có thật.
Rồng chưa bao giờ có thật.
Đặng Tiến
Orleans, 21.04.2009
bài đã đăng của Đặng Tiến
* Trịnh và Trịnh: Hảo vọng và Ảo vọng - 23.04.2009
* Đời và nhạc Trịnh Công Sơn - 18.04.2009
* Hoàng Trúc Ly: Nụ cười trong và đôi mắt sáng - 13.04.2009
* Mấy lối giảng thơ - 09.04.2009
* Thơ là gì ? - 06.04.2009
* Đọc sách: Mùa biển động - 26.03.2009
12 bình luận »
* Minh Đức viết:
Trong phần mở đầu bài viết Trịnh Công Sơn & Tham Vọng Chính Trị, tác giả Trịnh Cung có trích ra câu trong sách của Hoàng Tá Thích: “Anh không bao giờ đề cập đến chính trị, đơn giản vì anh không quan tâm đến chính trị”, và trong bài viết của Bửu Chỉ: “Trong dòng nhạc phản chiến của mình, TCS đã chẳng có một toan tính chính trị nào cả” và dưới đó là những chi tiết đưa ra để chứng minh rằng Trịnh Công Sơn cũng có những quan tâm, những toan tính về chính trị. Đầu đề “Tham vọng chính trị” dễ làm cho người đọc hiểu đó là tham vọng quyền hành cho cá nhân. Nhưng nếu hiểu theo nghĩa rộng thì một người có tư tưởng không chấp nhận tình trạng chính trị hiện tại muốn dẹp bỏ chính quyền hiện tại để thay thế bằng một chính quyền khác, thay đổi khung cảnh chính trị cũng có thể được cho là có tham vọng chính trị, mặc dù cái tham vọng không bao gồm người đó được dự phần chức vụ trong chính quyền mới. Trong chuyện Nguyễn Hữu Đống cho Trịnh Công Sơn làm một chức vụ gì đó trong chính quyền mới thì việc Trịnh Công Sơn có muốn giữ một chức vụ nào đó trong chính quyền hay không mới là quan trọng. Nếu Trịnh Công Sơn quả tình có muốn một chân trong chính quyền thì quả là Trịnh Công Sơn cũng có tham vọng chính trị, có toan tính chính trị cho bản thân. Theo như cách thuật lại của cả Trịnh Cung và Đặng Tiến, dù cho có khác nhau, thì Trịnh Công Sơn không từ chối một chức vụ mà Nguyễn Hữu Đống đề nghị. Việc TCS gia nhập phong trào đấu tranh lật đổ chính quyền miền Nam thì đã quá rõ là có quan tâm đến chính trị. Cũng như việc TCS đồng ý với đường lối của MTDTGPMN khi nghe Nguyễn Ngọc Lan bàn cũng là có đề cập đến chính trị. Chuyện xét cho Trịnh Công Sơn làm đảng viên đảng CSVN cũng là bằng chứng cho thấy TCS có tham vọng chính trị. Dù cho có phải là Hoàng Hiệp bác đi hay không, dù cho việc kết nạp vào đảng CS không thành thì việc TCS có ưng vào đảng CS mới là yếu tố quan trọng. Giả sử nếu việc kết nạp được chấp thuận thì TCS có từ chối vào đảng CSVN hay không? Theo Trịnh Cung kể thì TCS quả có ý muốn xin vào đảng CSVN nhưng ý muốn đó không thành tựu. Việc TCS chấp nhận phục vụ cho chế độ CSVN, nhờ thế mà xin được hộ khẩu tại TPHCM và được cấp nhà cũng là dấu hiệu của việc có quan tâm đến chính trị và có tham vọng chính trị vì đó là thái độ chấp nhận đường lối chính trị của đảng CSVN và phục vụ cho đường lối này. Chấp nhận phục vụ cho chế độ thì được ưu đãi hơn, có đời sống vật chất dễ dãi hơn và được báo chí của chế độ ca tụng. Nếu bảo rằng vì một người không thuộc một tổ chức nào thì không có tham vọng chính trị thì không đúng, là chỉ xét theo bề ngoài. Tham vọng chính trị là ý muốn trong tâm tư người đó rồi sau đó vì tham vọng và người đó có sẽ gia nhập tổ chức nào hay không. Về sau TCS cũng có tham gia tổ chức của chế độ CSVN, đó là Hội Văn Nghệ. Hội Văn Nghệ của chế độ CSVN là một hội mang tính chất chính trị chứ không phải là một hội thuần túy văn nghệ như tại các nước tự do. Hội Văn Nghệ là hội nằm dưới sự chỉ đạo của đảng CSVN, có mục đích phục vụ cho đường lối chính trị của đảng CSVN. Đó là bước đầu của con đường tham vọng dù là rất nhỏ bé so với những cán bộ đầy quyền hành của chế độ. Rồi sau này đi thêm bước nữa là gia nhập đảng CSVN chẳng hạn.
- 23.04.2009 vào lúc 1:52 am
* Mai Anh Vũ viết:
Tôi cũng nghĩ rằng nếu “cung cách diễn đạt” của TC đỡ gay gắt hơn, không phán xét và rao giảng đạo đức thì bài viết sẽ không phải chịu phản ứng mạnh mẽ như vậy. Nếu hoạ sĩ chỉ viết trên cương vị một người bạn gần gũi với NS TCS với mục đích “làm sáng tỏ những ngóc ngách trong đời sống của một nghệ sĩ tài hoa nay đã thành người thiên cổ” (lời BBT Da Màu) thì chắc sự việc đã diễn tiến theo chiều hướng khác.
Tôi cũng thấy một thực tế là rất nhiều người hăng hái cổ xuý cho dân chủ, nhân quyền, tự do tư tưởng nhưng họ lại rất thiếu tôn trọng quan điểm của những người khác.
- 23.04.2009 vào lúc 8:08 am
* Hà Thủy viết:
Bài viết hay,rõ ràng và có vẻ trung thực.Nó như một cơn mưa đang làm dịu bớt đi những cơn nóng về đề tài này.
- 23.04.2009 vào lúc 8:43 am
* Trinh - Trung Lap viết:
Xem ra đến giờ này dường như giữa các tác giả vẫn chưa thống nhất định nghĩa về chính trị nhỉ !
Tác giả Đặng Tiến thì căn cứ trên khái niệm :
‘…..Chính trị là một khoa học, hay nghệ thuật về quyền bính, việc lập đảng, tranh cử, giành quyền và nắm quyền……..”
Tôi còn nhớ trong 1 tác phẩm, Nhà văn Sơn Nam có kể rằng : Tướng Nguyễn Khánh của Việt nam cộng hòa thì cho rằng …”chính trị là đường lối chính sách cai trị nhân dân….”
Theo bình luận của Tác giả Minh Duc ở trên thì :”….nếu hiểu theo nghĩa rộng thì một người có tư tưởng không chấp nhận tình trạng chính trị hiện tại muốn dẹp bỏ chính quyền hiện tại để thay thế bằng một chính quyền khác, thay đổi khung cảnh chính trị cũng có thể được cho là có tham vọng chính trị, mặc dù cái tham vọng không bao gồm người đó được dự phần chức vụ trong chính quyền mới…..”.
Như vậy lại xuất hiện thêm 2 từ mới : tình trạng chính trị và khung cảnh chính trị !!
Ngoài ra từ hôm thảo luận đến giờ, tôi thì dùng từ “chính kiến” (quan điểm chính trị), có người dùng từ “tư thế chính trị”,…
và cứ đà này Cố Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn chắc cũng “bó tay.com” với Quý vị luôn.
Tôi thấy có những cụm từ sau đã được phổ dụng ở các quốc gia :
- kinh tế chính trị (political economics - các nước Phương Tây có chấp nhận môn này)
- sinh mệnh chính trị
- tù chính trị
- chính trị học
…..
Còn ở đây Họa sĩ Trịnh Cung thì dùng từ “tham vọng chính trị”. Tôi cho rằng từ này làm cho người ta hiểu cách cảm tính theo nhiều nghĩa và gây ra nhiều phản ứng rất khác nhau.
Tôi xin đưa ra 1 ví dụ buồn cười như thế này để thấy hiểu sai nhiều khi cũng tai hại lắm. Rằng : mấy người dân ở 1 đất nước không có dân chủ thì rất sợ nhận xét lãnh đạo quốc gia của họ vì họ nghĩ như vậy là họ đang “phạm chính trị” và họ có thể bị phiền toái với cảnh sát.
Còn người dân ở 1 nước phát triển thì họ hiểu được họ có quyền công khai nhận xét những đường lối chính sách của 1 nội cát đang lèo lái quốc gia của 1 nhiệm kỳ nào đó. Thậm chí họ cũng không ngại phát biểu khi dược phỏng vấn trên truyền hình.
Vậy tôt nhất, tôi thấy chúng ta nên dùng đúng cụm từ mà Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã dùng khi Ông nói về chính trị. Đó là cách hay nhất để đánh giá Ông khi đưa về 1 cách hiểu chung. Đó là cụm từ “xu hướng chính trị” (Ông dừng từ này trong 1 cuộc phỏng vấn)
Vì rằng xu hướng chính trị của 1 cá nhân, theo tôi, thường được thể hiện qua các hành động cụ thể sau :
- bỏ phiếu/ không bỏ phiếu (có ý thức) khi bầu cử những vị trí trong 1 nội cát/ đảng phái.
- diễu hành/biểu tình ủng hộ hoặc phản đối những chính sách của chính quyền, đảng phái.
- tham gia hoạt động (bí mật hoặc công khai)nhằm xây dựng, bảo vệ và duy trì 1 chính quyền/ đảng phái.
- đưa ra ý kiến/ tác phẩm ủng hộ hay chống đối chính sách của 1 chính quyền/ đảng phái.
Căn cứ trên những tiêu chí đại loại như trên chúng ta sẽ thấy ngay xu hướng của Trịnh mà không cần bàn cãi gì nữa, ok ?
Không nên dùng chữ “tham vọng” trong trường hợp này vì không đủ chứng cứ thuyết phục. Tôi cho rằng 1 cá nhân đôi khi cũng không ý thức được mình có đang tham vọng hay không nữa hay đó là bản năng hoặc sở thích nhất thời.
Thân ái,
- 23.04.2009 vào lúc 9:15 am
* Lũy viết:
Bài viết của Đặng Tiến thật ra cũng không khơi sáng được vấn đề Trịnh Công Sơn có hay không tham vọng chính trị (phần chủ đề của cuộc tranh luận). Trong phần chính anh nhận định từ mấy tuần nay, cuộc tranh luận “…không thấy soi sáng thêm được việc gì, mà càng gây thêm thương tổn.” Phần phụ chú thật ra là phần chính. Qua những hiểu biết bên trong, Đặng Tiến chỉ muốn phân trần cho Trịnh Công Sơn và cả cho Trịnh Cung vì cả hai đều là bạn. Anh không muốn nhìn thấy cả hai đều bị tỗn thương vì những điều không nên và không đáng. Theo tôi thì Đặng Tiến nhân bài viết này đở giùm cho Trịnh Cung đang bị đánh hội đồng tơi bời hoa lá và không khéo, (hình như đã và đang xảy ra) cả vợ và con đang bị liên lụy bởi cái giả thuyết độc ác của Lữ Phương. Thật ra, nói cho cùng thì cũng nhân dịp này để cho mọi người bênh/chống có dịp để xả stress bị dồn nén trong bấy lâu. Trong cái dở cũng thấp thoáng một điều không dở.
Phụ chú: Hình như anh Đặng Tiến cũng có quen biết với Nguyễn Trọng Tạo. Không biết anh có lời nào khi Nguyễn Trọng Tạo dành một chổ trang trọng trong blog của mình để đăng bài của ông Thuận Nghĩa. Sở dỉ tôi nhắc đến bởi thấy anh có nhắc qua các bài đăng trong báo Thanh Niên và Tuổi Trẻ
- 23.04.2009 vào lúc 10:19 am
* Thanh Bình viết:
Bài viết của nhà phê bình Đặng Tiến đã góp phần giải tỏa những nghi vấn về các sự kiện chủ yếu trong bài viết của họa sĩ Trịnh Cung. Chuyện “quốc vụ khanh”, Tôn Thất Lập …
Riêng chuyện bài ca “Nối vòng tay lớn” do Trịnh Công Sơn hát trên đài phát thanh Sàigòn trưa 30/4/75, theo ông Đặng Tiến, là do những thanh niên yêu nước miền Nam, Sàigòn, “không là kẻ thắng, cũng không là kẻ bại”, gặp nhau tình cờ mà thành. Lúc đó đương nhiên là chưa có “người miền Bắc” vào chỗ đó. Nếu có vào được cũng chẳng biết làm gì với cái đống máy móc xa lạ ấy. Nhưng những kẻ dám vào và được vào chỗ quan trọng đó trong ngày 30/4/75, sau lời tuyên bố đầu hàng của tướng Dương Văn Minh chắc chắn phải có sự “chỉ đạo” của tổ chức nội thành CS. Điều quan trọng là họ đã lựa TCS chứ không phải ai khác. TCS, một nhạc sĩ lừng danh “phản chiến”, hát tiếng hát “hòa bình” trong ngày “đại thắng” có ý nghĩa gì? Thật ra, khung cảnh thuận lợi nhất để hát bài này phải là lúc hai miền Nam, Bắc ký kết Hiệp định Paris đình chiến, chấm dứt chiến tranh. Nhưng ngày 30/4/75 là lúc đa số người miền Nam có mặc cảm chiến bại. Lời hát đó thay vì là lời “hòa bình”, nhanh chóng biến thành lời ca “đắc thắng” trong tai người “bại trận”. Không thể nói vui là có kẻ bàng quan, cho qua, “bỏ di tám”…Kẻ đó là những ai? Họ là thành phần “thứ ba” hay “thứ tư” nào đó trong cộng đồng người Việt miền Nam?
- 23.04.2009 vào lúc 10:43 am
* dk_anh viết:
Nhà phê bình Đặng Tiến đã khơi mở (có thể gợi ý) để nhẹ nhàng khép lại một cuộc tranh luận có thể làm tổn thương cả hai phía. Kẻ bị hoang mang là những thính giả trẻ tuổi đành ôm ấp câu hát ngậm ngùi của Vũ Thành An ” Triệu người quen có mấy người thân, khi lìa trần có mấy người đưa… ?”
Để thay đổi không khí nặc mùi thuốc súng, xin phép được post một bài thơ lục bát của Nguyễn Duy, một người bạn của hai nghệ sĩ họ Trịnh :
Xúc phạm
Nghêu ngao hát ngọng nghẹo chơi
người cười nói xúc phạm người ngậm tăm
Siêng làm xúc phạm phàm ăn
kẻ đi xúc phạm kẻ nằm dài lưng
Đàn kêu tưng tửng từng tưng
con trâu xúc phạm sợi thừng cột trâu
Bông hoa xúc phạm con sâu
con cá xúc phạm lưỡi câu ao nhà
Ông bụt xúc phạm con ma
lão say khước xúc phạm bà tỉnh queo
Cái sang xúc phạm cái nghèo
cái ngay xúc phạm cái khoèo bẩm sinh
Đàn kêu tinh tỉnh tình tinh
cái tâm xúc phạm cái hình vô tâm
Cõi dương xúc phạm cõi âm
cõi thiên xúc phạm cõi trần tục gian
Đàn kêu tang tảng tàng tang
nàng chơi đẹp xúc phạm chàng xấu chơi
Ngứa nghề hát ngọng nghẹo thôi
người yêu nhau xúc phạm người ghét nhau/…
Nguyễn Duy
- 23.04.2009 vào lúc 6:43 pm
* Bkhanh viết:
Kính gửi Ban biên tập Da màu,
Tôi thật bất ngờ khi thấy dường như mùi chiến tranh vẫn còn đâu đây trong khi nghĩ rằng Ban biên tập đã thông báo khép lại các tranh luận liên quan đến đề tài này
Tôi là người sinh sau năm 75, trẻ tuổi nhưng chắc không hoang mang như anh/chị dk_anh viết. Đối với tôi, cách nhìn nhận về tài năng và giá trị âm nhạc của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không hề bị ảnh hưởng bởi những thông tin mà họa sĩ TC đưa ra vì không liên quan. Tôi không có ý định tham gia phán xét tư tưởng chính trị, tư cách cá nhân của người khác vì tôi tôn trọng quyền tự do của họ nhưng không thể không bày tỏ sự thất vọng về những người thuộc thế hệ trước, ở cả hai phía, những người dường như chỉ chờ đợi một cái cớ để ra sức bảo vệ cho chính thể Cộng hòa hay Cộng sản không toàn vẹn của mình, cho dù phải nhắm mắt bịt tai về những sự thật thuộc về thế giới, phe phái bên kia, cho dù phải vắt óc suy nghĩ và tìm cách diễn giải rồi phán xét lời nói của người khác cứ như mình là đại diện của công lý toàn vũ trụ, hoặc cho dù phải lên gân cốt “phun châu nhả ngọc” những từ ngữ rất khó coi, nặng mùi tâm lý chiến giữa thời bình. Thật trả trách vì sao đất nước bao nhiêu năm vẫn lẹt đẹt, cộng hòa hay cộng sản thì đã đem lại được gì để dân tộc Việt Nam hiện nay có thể tự hào, nếu không muốn nói là không bị coi thường bởi các quốc gia khác. Đừng nói đến mấy ngàn năm lịch sự hào hùng, tôi tin những người dân bình thường ở các nước khác chẳng mấy khi biết, mà họ chỉ biết vì sao Việt nam đói nghèo, lạc hậu, tham nhũng, vì sao tỷ lệ phạm tội của cộng đồng người Việt ở nước họ cao. Xin phép đươc nói luôn đây không phải là tôi nghe “tuyên truyền” từ đâu mà chính là những gì tôi đã trải qua khi học tập và làm việc tại ít nhất 2 quốc gia có cộng đồng người Việt lớn. Nói dài dòng như vậy, để các quý vị đang hăng say bảo vệ cho lý tưởng chính trị của mình thấy rằng, dân tộc (hay ít nhất là một người trẻ như tôi) sẽ biết ơn các quý vị, dù các vị theo phe cộng hòa hay cộng sản nếu các vị là nhà khoa học, nghệ sĩ (như TCS), thương gia,… góp phần đem lại niềm tự hào về con người Việt Nam trên thế giới, chứ chẳng có ích gì nếu cứ mất thời gian tô xanh tô đỏ cho những thực thể chính trị hoặc đã trở thành bóng ma, hoặc vẫn còn đang mò mẫm.
Vì vậy, tôi mong rằng Ban biên tập Da màu hạn chế các ý kiến cá nhân vô bổ, chẳng đem lại thông tin nào có giá trị về sự thật. Thay vào đó dành đăng tải các nội dung văn chương nghệ thuật có giá trị, hoặc các thông tin về xác nhận sự thật (có hay không có) từ cả 2 phía.
Xin cám ơn Ban biên tập đã dành thời gian đọc ý kiến của tôi.
- 24.04.2009 vào lúc 12:27 am
* Ho Truong viết:
Xin nêu một giả thiết:
Có thể nhac si Tôn Thât Lập đã nói về TCS “mày có tư cách gì mà hát ở đây!” khi TTL đã về Saigon,nghe bạn bè kể lại việc TCS ôm đàn hát NVTL trưa ngay 30/4 tai Dai Phat thanh.Sau đó TCS hoac ai đó trong đám ban be, lúc trà dư tửu hậu kể lại với TC cũng nên.
Nhân đọc bài viết của Bùi Văn Phú viết về ca từ TCS, tôi có ý nghĩ :Điều lớn nhất, chung nhất của TCS là hát ca cho phận người, phận người mong manh, phận người nhỏ nhoi trong chiến tranh, trong tình yêu,trong cõi đời, cõi người ta,…
Đời ông cũng khổ lắm!
- 24.04.2009 vào lúc 1:36 am
* Ho Truong viết:
Ở ý kiến trước tôi có viết “Nhân đọc bài viêt của Bui Van Phu về ca từ TCS” ,xin đính chính :bài viết của Bùi VĨnh Phúc. Xin lỗi hai tác giả và xin cám ơn ông Bùi Vĩnh Phúc về bài viết rất đặc sắc của ông. Tiên đây xin phép trích một vài ca từ TCS ông đã dùng trong bài viết để bổ sung cho phần bình luân của tôi : Cái lớn nhất, chung nhất:TCS hát ca cho phận người.
Trước 1975, phải chăng chúng ta đã chia sẻ cùng TCS nỗi xót xa về phận người
Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi
Để một mai vươn hình hài lớn dậy?
Ôi, cát bụi mệt nhoài.
Tiếng động nào gõ nhịp không nguôi?
•Trăm năm ở đậu ngàn năm
Đêm tối ở trọ chung quanh nỗi buồn
•Người ra đi bến sông nằm lạnh
Này nhân gian có nghe đời nghiêng
Lời cỏ cây hát trên da người
Bầy vạc bay qua
Kêu mòn tịch lặng
Đường đời không xa
Sao chồn gối chân (…)
Dù ta như con đường dài vắng người
Lòng ta trăm con hạc gầy vút bay
Bỏ tôi hoang vu và nhỏ bé
Bỏ mặc tôi ngồi giữa đời tôi
Còn bao lâu cho thiên thu xuống trên thân này?
Còn bao lâu cho mây đen tan trên hồn người?
Và sau 1975, vùi trong những cơn say , bạn có nghĩ rằng , TCS tìm đến rượu là vì:
Có điều gì gần như niềm tuyệt vọng / rơi rất gần rơi xuống trong tôi
Đừng tuyệt vọng, tôi ơi, đừng tuyệt vọng
Ông đã từng tự hỏi:
Đường nào quạnh hiu tôi đã đi qua?
Đường nào dìu tôi đi đến cơn say?
Hư vô vẫn là ám ảnh không nguôi suốt đời ông:
Con mắt còn lại nhìn đời là không
Nhìn em hư vô / Nhìn em bóng nắng
Ca khúc “Một cõi đi về” cũng nói cho ta biết tâm tư của ông trong những ngày tháng đó. Và trong những ngày tháng đó ông đã thao thức, trăn trở về một con đường, để cuối đời vẫn “Tiến thoái lưỡng nan”.
- 24.04.2009 vào lúc 4:50 pm
* Bùi Vĩnh Phúc viết:
Xin cám ơn độc giả Ho Truong về những góp ý quý báu.
Vụ TC & TCS tôi nghĩ Da Màu đã làm tốt. Trình bày và tôn trọng những cái nhìn khác biệt, những đóng góp thích đáng từ nhiều chiều. Và bỏ đi những ý kiến, những bài viết quá cực đoan, quá khích. Tôi nghĩ Da Màu đã làm tốt việc này. Tôi cũng nghĩ, ở một mức độ nào đó, cũng giống như đối với Pablo Picasso, Pablo Neruda, Sartre, chúng ta có thể chú ý đến cuộc sống cá nhân, cuộc sống chính trị và xã hội của họ để hiểu thêm về con người và những yếu tố xác định tác phẩm của những nghệ sĩ hay nhà tư tưởng lớn ấy; nhưng cái lắng đọng với thời gian, cái để lại trong cuộc đời một người nghệ sĩ phải là tác phẩm của ông ta hay bà ta. Những cái khác chỉ là những phụ chú mà thôi.
- 25.04.2009 vào lúc 4:31 pm
* Thế Nhân viết:
Lại một người bạn TCS viết về TCS và TC. Ông Đặng Tiến không đồng ý với bài viết của Trịnh Cung, „về đại ý cũng như cung cách diễn đạt“ đã viết:
„Tôi thành khẩn cho rằng: Trịnh Công Sơn không có tham vọng chính trị. Thậm chí không hiểu biết gì về chính trị. Trịnh Cung cũng vậy thôi. Chính trị là một khoa học, hay nghệ thuật về quyền bính, việc lập đảng, tranh cử, giành quyền và nắm quyền. ………………………………………………. Tôi dài dòng, vì « huyền thoại » này chưa nghe phe phản biện phanh phui. Nguyễn đắc Xuân trong bài dông dài trên mạng , cũng không nói ra minh bạch“
Viết với phong cách, ngôn từ như thế để hạ giá bài viết của TC và dẫn chứng 2 ông bạn họ Trịnh không biết gì về chính trị (khác với tiêu đề tham vọng chính trị) có trịch thượng, nhưng nông cạn và thiếu cẩn trọng không? Theo tôi, TCS đã có ý thức chính trị rõ ràng khi viết lời tựa cho tập nhạc Kinh Việt Nam (1968) để phản đối chiến tranh và nói lên thân phận đau thương của người Việt. Ai lớn lên ở miền Nam trong những năm đó mà không 1 lần hát những bản Gia tài của mẹ,Người con gái VN da vàng hay Nối vòng tay lớn. Tôi cũng thế thôi. Nhưng việc làm của TCS những năm sau đó có đi đôi với lời hát hay không là vấn đề đau thương khác! Vì mỉa mai thay, trong lúc TCS thụ hưởng sự che chở, đón đưa của 1 số tướng tá, quân quyền miền Nam nhậu nhẹt đến “Đêm Không Ngủ, Ngày Bất Tỉnh” thì bao nhiêu người ở thế hệ ông hay thế hệ sau ông không có điều kiện để lựa chọn như ông đã bỏ mình trong cuộc chiến mà ông cho là vô nghiã, phi lí, lời ông „20 năm nội chiến từng ngày“, chỉ vì họ đã lớn và sống ở miền Nam trong thời chiến; Nếu có may mắn hơn thì sau 75 cũng phải bao năm miệt mài học tập trong các trại cải tạo.
Về nguyên nhân về sự bất hòa giữa TCS và TC, đoạn A4 được kết thúc như sau.
„Hai ông Sơn và Cung có lời qua tiếng lại, tôi chỉ nhớ một câu của Sơn : « đời moa chưa bao giờ phổ nhạc thơ ai trừ toa ».Kể chuyện vụn vặt là để cung cấp một thông tin. Mối bất hòa đã âm ỉ từ lâu, không phải bây giờ TC mới nghĩ ra“
Viết như thế để minh chứng điều gì trong sự bất hòa „quan trọng“ này, 30 năm sau ông chỉ nhớ được có thế sao? hay nó cũng chỉ là chuyện trà rượu tầm thường vào năm 1979 của 1 ông Việt kiêù yêu nước về thăm VN tạo điều kiện „tái hợp“ cho 2 ông bạn bất hòa, 1 ông là cựu sĩ quan ngụy đi học tập cải tạo về bị TCS tẩy chay ngầm (lời đương sự trong bài liên quan) và 1 ông sau khi đi sản xuất tự túc được thuyên chuyển công tác về Sài Gòn (lời 1 ông bạn khác của TCS, ông Nguyễn Đắc Xuân công bố trên Da Mầu ngày 17.04.09 : „Với lương tháng 64 đồng là cao so với cán bộ, nhưng đối với TCS, số tiền ấy không đủ để mua thuốc hút và mua rượu cho ba mươi ngày…. TCS không thể kéo dài cuộc sống bấp bênh “ăn ít uống nhiều” .…..thân mẫu của anh cũng không thể rút ruột kéo dài tình trạng phải gởi cho con trai làm công tác cách mạng ở Huế mỗi tháng một chỉ vàng mãi được“) để „thây kệ toa moa uống rượu tiếp“. Có lẽ trước và sau đó cũng thế thôi. Nhưng trong năm 79 đời sống ở VN thật khó khăn trước kinh tế thời bao cấp, bao người vẫn học tập chưa có ngày về, vô số người Việt trên đường tìm tự do đã bỏ mình ở biển Đông. Các ông có biết chăng?
Sau khi vòng vo dông dài có lúc đả cả hai, có lúc khen lúc chê 2 ông bạn họ Trịnh, tôi không ngạc nhiên khi ông viết :“Bài này không có kết luận, nhưng rồi cũng phải kết thúc. Không biết viết gì nữa, chúng tôi đành xin ra ngoài đề“. Nhưng xin được phép nhắc khẽ ông! Ông thành khẩn viết bài này vì những yêu cầu chính đáng của bạn bè cơ mà!
Đây là câu chuyện bạn bè của TCS. Tôi mượn lời của người phương Tây để kết thúc.
Xin thượng đế bảo vệ tôi trước những bạn bè, còn với những thù địch tôi sẵn có khả năng tự vệ. (Dieu me protège de mes amis, de mes ennemis, je m´en occupe moi-même !)
Thế Nhân
- 27.04.2009 vào lúc 3:54 am
Đặng Tiến 23.04.2009 ♦ 12 bình luận ♦ ShareThis
Bài báo « Trịnh Công Sơn và tham vọng chính trị » của Trịnh Cung trên mạng Damau.org ngày 01.4.2009 đã gây ra nhiều âm thanh và cuồng nộ.
Là người có dính líu ít nhiều đến nội vụ, tôi đã được bạn bè yêu cầu lên tiếng. Đáp lại những yêu cầu chính đáng ấy – nhất là từ mạng damau.org – tôi xin nói ngay, vắn tắt:
a) Tôi không đồng ý với bài viết của Trịnh Cung, về đại ý cũng như cung cách diễn đạt. Nhưng theo một châm ngôn, tương truyền của Voltaire: “tôi không tán thành những điều anh nói, nhưng nguyện phấn đấu đến tàn hơi, để anh được nói lên những điều đó”. Điều này, tôi học lóm được nơi các nhà tranh đấu cho dân chủ ở phương Tây.
b) Bài báo của Trịnh Cung nêu lên một câu hỏi chính trị; cuộc tranh luận gay gắt từ lúc đầu, kéo dài đến hôm nay – hơn ba tuần – mang bản chất chính trị, không thấy soi sáng thêm được việc gì, mà càng gây thêm thương tổn.
Có những tranh luận nâng cao, mở rộng tư cách người viết và người đọc. Có những tranh luận làm con người thấp xuống, nhỏ lại. Biết vậy, mà vẫn phải nhận.
c) Trước một án mạng, người điều tra thường đặt câu hỏi: án mạng có lợi cho ai?
Trước hằng loạt bài báo gây thương tổn, tôi thắc mắc: cuộc tranh luận không tốt đẹp này, có lợi cho ai?
Tôi không có câu trả lời. Người nào có được giải đáp, tấc lòng sẽ thanh thản hơn.
Chấm dứt phần chính yếu.
Dưới đây, chỉ là phụ chú.
*
Nói là dính líu đến nội vụ vì tôi thân thiết với nhạc sĩ đã quá cố và họa sĩ suýt quá cố. Cách đây hơn tháng, từ Pháp về nước, ghé Sài gòn hơn tuần, tôi đã đến thắp hương cho Sơn hai lần, một lần đi với nhà thơ Nguyễn Bắc Sơn từ Phan Thiết vào, một lần với nhà văn Lữ Quỳnh từ Mỹ về, vào chiều 27 tháng hai. Trước và vào ngày đó, tôi có gặp, đi ăn cơm và rong chơi với Trịnh Cung nhiều lần. Để nói rằng giữa chúng tôi, không có vấn đề gì.
Ngoài ra, với những nhân vật chính yếu được nhắc nhở tới, với tôi đều là chỗ “thâm giao” (chữ này của Trịnh Cung). Do đó nhiều người muốn tôi lên tiếng.
A – Tham vọng hay không ?
A1. Tôi thành khẩn cho rằng: Trịnh Công Sơn không có tham vọng chính trị. Thậm chí không hiểu biết gì về chính trị. Trịnh Cung cũng vậy thôi. Chính trị là một khoa học, hay nghệ thuật về quyền bính, việc lập đảng, tranh cử, giành quyền và nắm quyền. Cả hai ông họ Trịnh là những công dân giàu lòng ưu ái với đất nước. Vậy thôi.
A2. Bài báo của Trịnh Cung không chứng minh được tham vọng chính trị của nhạc sĩ. Cao điểm của bài là đoạn TCS cuối tháng 4-1975 chờ chức Quốc vụ Khanh. Đây quả là “tham vọng”. Nhưng TC nhớ nhầm thời điểm: chuyện xảy ra khoảng 1970, và do lời Nguyễn hữu Đống kể lại. Đống là ai, thì TC đã nói rõ. Nhưng sự kiện và thời điểm, vẫn theo lời Đống là thế này: khoảng 1970, chiến tranh tàn khốc và trở thành phi lý, vì đã có Hòa hội Paris. Đống và các bạn âm mưu một cuộc đảo chánh trong hòa bình, với lực lượng thanh niên, sinh viên thành phố biểu tình, đốt đuốc tuần hành, và sẽ có những đơn vị quân đội lật đổ chính quyền Thiệu. Âm mưu mà thành công, thì người bạn của Đống (không phải là anh rể), là TCS, sẽ giữ bộ văn hóa, nhạc Kinh Việt Nam (1968) sẽ được dùng làm quốc ca.
Đống cũng còn nói loạt bài Kinh Việt Nam là do anh gợi ý cho tác giả. Tôi cho rằng không đúng.
NHDong-DT
Đặng Tiến & Nguyễn Hữu Đống
Đấy là lời Đống, kể cho nhiều người nghe, có lẽ cho TC năm 1992, và cho tôi nghe nhiều lần, lần cuối vào tháng 12.2007 tại nhà tôi, tại Pháp. Trước đó ít lâu, anh có kể cho Nguyễn Đắc Xuân, ông này viết lại nguyên si trên tạp chí Hồn Việt, số 1, tháng 7-2007, mà không mách xuất xứ.
Tôi dài dòng, vì « huyền thoại » này chưa nghe phe phản biện phanh phui. Nguyễn đắc Xuân trong bài dông dài trên mạng , cũng không nói ra minh bạch.
A3. Chi tiết này chứng tỏ TC không am tường chính trị. Những ngày cuối tháng 4-1975, Sài gòn sống trên dầu sôi lửa bỏng. Việc thành lập chính quyền Dương văn Minh với thủ tướng Vũ văn Mẫu là cuộc thương lượng gian nan. Làm sao có chỗ đứng cho phó thủ tướng Nguyễn hữu Đống hay quốc vụ khanh Trịnh Công Sơn ? Làm sao TCS lại là đại diện Phật giáo ? Sơn là phật tử nhưng có hoạt động cho đảng phái Phật giáo ngày nào đâu ? Đại diện Phật giáo lúc ấy là thủ tướng Vũ văn Mẫu. Đại diện Công giáo là Nguyễn văn Huyền, phó thủ tướng hay phó tổng thống gì đó. TC bỏ công đi hỏi Lý Quý Chung làm gì ?
Một khi không am tường chính trị và thời sự thì làm sao gán cho người khác tham vọng chính trị ?
Ngoài ra, chính TC cũng nhận xét « không có chỉ dấu nào cho thấy có mối liên lạc về mặt tổ chức giữa MTGPMN và TCS… (…) TCS không ở trong một đường dây nào của tổ chức ».
Muốn có tham vọng chính trị thì phải có đảng phái, đoàn thể. Ba tập nhạc phản chiến không đủ chứng minh « ý thức làm chính trị chống chế độ Sài gòn » như TC nói. TCS chỉ chống chiến tranh qua sáng tác âm nhạc, chứ không « làm chính trị chống chế độ ».
Và rồi nhiều bài trong ba tập nhạc phản chiến nói trên hiện nay vẫn không được hát.
Độc giả nào đọc đến đây, nghĩ như tôi rằng TC không am tường chính trị, thì có thể chia sẻ với tôi : cuộc tranh luận này có đáng gì đâu mà phải ồn ào và nặng lời với nhau.
A4. Vậy thì nguồn gốc tranh biện ở đâu ?
Nó bắt nguồn từ hiềm khích của TC với TCS, đã có từ lâu, về việc TCS hợp tác với chính quyền sau 1975. Năm 1978, TC đi học tập về, TCS xin được hộ khẩu từ Huế vào lại Sài gòn. Mùa hè 1979, tôi từ Pháp về thăm nhà. Tháng 8.1979, gặp TC tại Sài gòn, tôi hỏi : « Lâu nay ông có gặp Sơn không ? ». Đáp : « Moa không chơi với nó ». Hỏi : « tại sao ». Đáp : « Nó thỏa hiệp với chính quyền ». Hỏi : « Thì phải làm vậy để sống và sáng tác chớ ? ». Đáp : « Nhưng nó không cần làm tới mức đó ». Hỏi : « Bây giờ tôi đi gặp nó, ông có đi với tôi không ? ». Đáp : « Ừ, đi thì đi ».
Vậy là tối hôm ấy, hai ông đã tái hợp tại nhà thân nhân tôi, số 4 đường Phan Kế Bính, quận 1, cùng với nhiều bạn họa sĩ, bạn cũ, có thêm người mới nhập tịch là họa sĩ Lưu Công Nhân.
Hai ông Sơn và Cung có lời qua tiếng lại, tôi chỉ nhớ một câu của Sơn : « đời moa chưa bao giờ phổ nhạc thơ ai trừ toa ».
Kể chuyện vụn vặt là để cung cấp một thông tin. Mối bất hòa đã âm ỉ từ lâu, không phải bây giờ TC mới nghĩ ra.
A5. Nhưng tại sao hôm nay anh mới nói ra và phát biểu dữ dằn như vậy, lại nhằm ngày giỗ bạn ?
Xin thưa : Để giải tỏa những ẩn ức, bức xúc làm cho anh « quằn quại ». Ngày TCS mất, TC đang ở Mỹ và lâm bệnh, tưởng là nan y. Trong buổi tưởng niệm TCS do báo Người Việt tổ chức tại quận Cam, đầu tháng tư, năm 2001, anh đã phát biểu hăng say, ca ngợi TCS hết mình, tại một miền đất khách gồm nhiều người căm hận TCS. TC tự cho mình là chí tình và dũng cảm. Bây giờ về lại quê nhà, giữa một rừng hợp xướng tụng ca chối tai thì TC ngột ngạt, ân hận rằng có lúc nào đó mình đã nói quá đà. Những lời mình xưng tụng bạn, thì cũng na ná như bản đồng ca. Còn những u uất của riêng mình, của bè bạn, và của khối quần chúng không có tiếng nói thì không phát biểu được. Vậy TC phải nói, trên một mạng lưới điện tử ở hải ngoại, cho được tự do.Và nói vào ngày giỗ, vì trước kia mình đã phát ngôn vào ngày tưởng niệm. Mình chỉ nói được nửa sự thật, thì bây giờ nói nửa phần còn lại. Do đó hai diễn ngôn, 2001 và 2009 mâu thuẫn, thậm chí đối nghịch. Kỳ thật, đây là hai mặt của một đồng tiền, không mâu thuẫn mà lại bổ sung cho nhau. Nó còn biểu hiện cái lô gíc trong nội tâm, ý thức, và tiềm thức của một TC ẩn ức muốn tự giải thoát ra khỏi « ngục tù trong tôi suốt 30 năm qua » bằng một bài viết với kết luận « không còn một sự lựa chọn nào khác ».
Tiếc rằng tâm sự của anh bị phản kích kịch liệt. Một phần lỗi tại anh : bài viết thô tháp, thiếu tập trung, thiếu chính xác. Phần khác, còn nhiều lý do ngoài sự dự đoán của anh.
Khoảng 1956, Nguyễn Tuân lên thượng du, từ Sapa gửi về Tô Hoài một lá thư không ghi ngày tháng, khoảng 100 chữ vu vơ, kèm theo tái bút : « Khi lên cao, mình có bị ong đốt, mặc dù chẳng có trêu phá gì nó ». Bây giờ TC chạm vào tổ ong, đành phải chịu hậu quả.
Nhưng vẫn còn những thắc mắc, ví dụ câu hỏi của Lữ Phương, hay Phương Ngạn trên mạng Eo gió : « phải chăng có một thế lực nào đó đang đứng sau lưng TC, xúi dục ông đi ngược với lương tri ?».
Tôi nghĩ trả lời được : Không có thế lực nào xui dục TC (và Phương Ngạn), anh cũng không đi ngược lại lương tri mà trái lại còn tuân theo thôi thúc của lương tri.
Tuy nhiên, nếu có ai hỏi ngược lại tôi: đằng sau tràng đại pháo oanh kích tự do lên TC, thì có thế lực nào chăng ? Thì tôi chịu thua, không trả lời nổi.
Bao nhiêu năm qua, chúng tôi sống như trong mê hồn trận : ngẩng lên thì sợ đầu chạm tổ ong, bước xuống thì sợ chân đạp tổ kiến. Trong một cuộc đời lắm ong nhiều kiến.
A6. Tiện việc, cũng nói qua về cái tên Trịnh Cung : tôi hoàn toàn không biết gì về việc anh mượn họ của người bạn nhạc sĩ để làm bút danh. Thời 1962, tôi quen anh, chưa có bút danh này. Bức tranh Mùa thu tuổi nhỏ – được giải thưởng tại cuộc triển lãm quốc tế cuối năm 1962 – ký tên Nguyễn văn Liễu. Sau đó, anh mới lấy bút danh Trịnh Cung, mà chúng tôi gọi đùa là Tử Cung. Thời này TCS dạy học ở Blao và chưa nổi tiếng. TC ở tại số 18 chợ Trương Minh Giảng, trong một căn phòng nhỏ, 3×4m, thường đi chơi với nhóm nhà thơ Ninh Chữ, Hoàng Trúc Ly, triết gia Phạm Công Thiện, thỉnh thoảng có cả Tuấn Huy. Nhóm này không thân với TCS.
Có lần ai đó hỏi về bút hiệu mới – không có ý nghĩa gì cả – thì TC trả lời chọn vì âm vang và tiện cho việc ký tên dưới bức tranh. Tên thật Nguyễn văn Liễu dài quá. Hai chữ Trịnh Cung gọn gàng và dễ ký đẹp. Anh còn cho biết thêm là đã tìm ra bút danh này trong một cầu tiêu khi tạm trú ở nhà ông bác phía Tân Định-Đa Kao gì đó. Tôi tin vào lời kể của đương sự hơn là giả thiết mượn họ của người khác làm bút danh cho mình.
Còn lý do khác : TC là người tự cao, thậm chí kiêu kỳ. Chơi trò gì, chơi với ai, anh cũng thường muốn chơi trội, cao hơn thiên hạ một cái đầu, ai may mắn lắm mới được họa sĩ xếp ngang vai. Nhiều người không ưa anh vì tánh tình, chứ không phải vì chuyện thị phi. Một họa sĩ lừng danh từng thân thiết với TC, trong Hội Họa sĩ Trẻ, sang Paris, tôi hỏi thăm TC, được trả lời « mình không gặp ». Hỏi « tại sao ? ». Đáp « thằng đó lối lắm ».
Từ lời kể của TC, đến những sự kiện tôi chứng kiến, đến tâm tính TC, tôi cho rằng bút danh TC không do vay mượn.
Mà nói cho cùng, dù anh có mượn họ của TCS làm bút hiệu, thì khi anh bất bình cũng phải cho anh phát biểu chứ ?
B –Gạn đục khơi trong .
Bài báo của TC nêu lên những nghi vấn về chính trị, nhưng không lấy gì làm thời sự, chỉ khơi lại những chuyện cũ đã xa xưa. Bài đăng trên mạng Damau.org ở hải ngoại. Nhưng lập tức báo Thanh Niên là báo giấy có thế lực lớn trong nước, của đoàn thể, có chỉ đạo, phản ứng thô bạo, lên án TC bằng tiêu đề « Ngậm máu phun người ». (Cái gì mà ghê gớm vậy ?)
Tiếp theo là Vietnamnet, báo mạng của nhà nước. Cuộc tranh luận – tranh nhiều hơn luận – mỗi lúc một gay gắt, thấp kém, trong khung chính trị đậm nét.
Nhà văn Lữ Phương giàu kinh nghiệm đã nhận định đúng : « tất cả những gì đáng nói ở đây là nội dung chính trị trong cuộc đời TCS chứ không phải là giá trị của tác phẩm nghệ thuật » (mạng Viet-studies, ngày 6-4). Vậy chẳng nên dài dòng về nghệ thuật, cũng không nên rề rà về chuyện bạn bè tình nghĩa.
B1. Nối vòng tay lớn : Việc TCS lên đài Sài gòn trưa ngày 30-4-1975, hát Nối vòng tay lớn là một sự kiện biệt lập, đã xảy ra trong bối cảnh lịch sử, quân sự, chính trị, tâm lý, phức tạp. Không thể trình bày giản lược như TC đã làm : « hát Nối vòng tay lớn mừng chiến thắng lịch sử 30-4-75, TCS tác giả của ca khúc đã dự báo cho ngày huy hoàng này của quân giải phóng và bi thảm cho VNCH ».
Cùng một sự kiện, nhưng mỗi người cảm nhận, tiếp thu một cách khác nhau, giải thích khác nhau. Với thời gian, sự kiện có nơi loãng đi, có nơi đanh lại. Bàn cãi vô ích mà có khi còn làm con người đã xa nhau, càng xa nhau.
Theo tôi thì lúc ấy, TCS mừng hòa bình hơn là mừng chiến thắng. Bài hát làm từ 1968, bày tỏ khát vọng đoàn viên, chứ không dự báo điều gì. Bài hát ấy, những con người ấy, cây đàn ghi-ta ấy, thời điểm ấy, địa điểm ấy, trùng phùng trong một cơ may. Không ai dự báo, tiên liệu hay xếp đặt được.
Sài gòn hôm ấy, buổi trưa ấy, chưa hoàn toàn lọt vào vòng kiểm soát của lực lượng Giải phóng. Đài phát thanh nằm trong tay một nhóm sinh viên và thanh niên. Gọi họ là Việt cộng, là tay sai Cộng sản cũng được, nhưng trên bản chất chính yếu, họ là tuổi trẻ của Sài gòn, của Miền Nam, nói là của VNCH cũng được. Họ không là kẻ chiến thắng, cũng không là người chiến bại : có đánh chác gì đâu mà thắng với bại.
Nối vòng tay lớn nói là khúc hát Khải hoàn, hay tiếng hát Thiên nga, hay tiếng hát Dã tràng, đều được. Sáng tác 1968, và thai nghén trước đó, Nối vòng tay lớn 1968 là khát vọng, tháng 4-1975 là khát vọng, hôm nay tháng 4-2009 vẫn là khát vọng.
Mà dường như vòng tay ai đó mỗi ngày một khép.
Khát vọng hòa bình là tâm thức của một thời đại. Trịnh Cung 1969 có một bức sơn dầu tuyệt vời, tên bằng tiếng Pháp là Le Jeune troubadour (Đứa Trẻ Du Ca), 100 x 80cm, vẽ cậu nhạc sĩ trẻ, ôm đàn ca hát hòa bình đang trở về, một buổi mai thôn xóm, có con chim non về đậu trên mái tóc. Tuổi trẻ, ôi tuổi trẻ của chúng ta, gian nan và thống khổ, sao mà thơ ngây và mơ mộng đến thế !!!
B2. Tôi ra nước ngoài từ 1966, nói chuyện 1975 là dựa vào tư liệu. Về tiếng hát TCS, trưa ngày 30-4, tôi mường tượng ba loại phản ứng :
x-) Những người hân hoan, mừng chiến tranh chấm dứt. Bài hát bày tỏ ước mong đoàn tụ ; ước mong hòa hợp dân tộc không thành, lỗi không phải tại người dân.
y-) Những người công phẫn, oán trách thái độ phản trắc. Bây giờ trong nước hay ngoài nước vẫn còn oán hận.
z-) Những người bàng quan, không đặt vấn đề gì. Chuyện bọt bèo của lịch sử, cái gì đã qua thì cho qua. Hát hay không hát, cũng đến vậy thôi. Bỏ đi Tám.
Mỗi thành phần có tỉ lệ bách phân ra sao thì không rõ, đề nghị độc giả đoán giùm. Vui thôi.
Thành phần x có tiếng nói, dồi dào, trong và ngoài nước ;
Thành phần y, chỉ có tiếng nói ngoài nước. Nay có TC, ở trong nước, phát biểu giúp họ một số ý kiến thì cũng là một giải tỏa cho người trong nước.
Thành phần z không quan tâm, cho cuộc tranh luận là lỗi thời vớ vẩn.
Theo tôi, cả ba thành phần đều có cái tình, cái lý riêng, cần được lắng nghe và tôn trọng. Đồng ý hay không, không nhằm nhò gì, nhất là hơn 30 năm sau.
B3. Nhân vụ việc đài phát thanh này, xin bổ sung về Tôn Thất Lập
Thời điểm tháng 4-1975, anh ở Paris, trong phái đoàn sinh viên yểm trợ MTDTGPMN dự hòa hội. Anh trú ngụ tại nhà bạn Việt kiều cùng lứa tuổi, số 2 Square des Mimosas, thường lui tới hội Huynh đệ Việt nam, số 18 đường Cardinal Lemoine, tôi thường gặp anh ở đây và một vài buổi chiêu đãi hội, hè gì đó. Anh có xuất bản tập nhạc « Cánh chim từ vùng lửa đỏ » 1974 Paris, nay tôi còn giữ trong tay. Tham dự buổi phát thanh 30-4-1975 tại Sài gòn dĩ nhiên không thể có mặt Tôn Thất Lập. Hôm ấy có nhiều người, có cả ký giả nước ngoài. Tôi thử hỏi vài người hiện diện thì không ai nhớ chuyện đuổi TCS ra khỏi đài phát thanh.
B4. Nêu câu hỏi này nọ, là quyền của TC, về bất cứ đề tài gì. Tiếc rằng cách trình bày của anh làm mất hiệu lực vấn đề được nêu lên.
TCS là nhân vật của công chúng. Đánh giá tư cách nhạc sĩ, là quyền của công chúng, trong đó có TC. Anh lại có quyền sử dụng những hiểu biết riêng để minh họa cho lý luận. Nhưng anh không cần viện dẫn cuộc chiến tranh đã qua, vì không có ích lợi gì cho lập luận, mà chỉ khơi lại : « những oán hận dai dẳng vần con chưa dọn sạch, những tâm thức tàn dư của một thời xung đột đã qua, nay vẫn còn đè nặng lên tâm tư nhiều người Việt, từ bên này đến bên kia » như Lữ Phương đã nhận xét.Cụ thể hơn nữa, TC không cần trở lại vị thế sĩ quan cũ, không cần biện minh, kết án, ít nhất là trong đề tài này ; con đường anh trải qua, không liên quan gì đến con đường TCS, và nhiều người khác, đã chọn. Đây lại là chuyện tự do và dân chủ.Vả lại, có ai tắm lại được hai lần trong cùng một dòng sông ? Lập luận của anh, do đó không những mất hiệu lực, mà còn cho tạo cảm giác ẩm mốc, « cái mùi chơi trội kiểu chiến tranh tâm lý ở Miền Nam trước 1975 » (Lữ Phương).
Bản chất chính trị của đề tài kéo theo cuộc tranh luận khập khểnh, là việc không tránh được. Nhưng chính anh tạo điều kiện cho nó xuống cấp. Anh không gạn đục khơi trong. Mà đã làm ngược lại
Thông cảm với anh, khi anh đau lòng kết luận « không còn sự lựa chọn nào khác », tôi thành thực nghĩ rằng : vẫn một chọn lựa nội dung ấy, anh còn nhiều cách nói khác ôn tồn hơn.
Bài viết TC, với những sai sót, nhược điểm, chứng tỏ niềm cô đơn ghê gớm của anh. Thời xưa, một người bạn thân thiết đã có câu thơ anh tâm đắc, thường ngân nga:
Cô đơn đỉnh núi gần trời
Nghiêng vai ta khoác nụ cười áo xanh
Niềm cô đơn êm ái ấy, nụ cười áo xanh nọ, thời gian kia, nay đã xa khơi. Có u hoài, là tiếc cho « mùa thu tuổi nhỏ » 1962 xa khơi, chứ không phải TC « cô trung cho một thực thể chính trị bóng ma » như Lữ Phương đã viết, hơi nhanh, hơi gọn. Và Lữ Phưong đặt « giả thuyết » : « TC mượn TCS như một cái cớ để bày tỏ nỗi cô trung chính trị của mình, gửi tới các chiến hữu từ xa như một cách góp phần kỷ niệm những ngày tháng tư đen sắp tới ».
« Giả thuyết » như vậy là ác, là lập trình bản án dụng tâm (procès d’intention). Mà theo tôi vừa không đáng vừa không đúng : TC không có chiến hữu nào cả, nếu có thì đã có người biên tập lại bài báo cho tề chỉnh và tuyên truyền hiệu quả hơn.
Vả lại thời buổi này, người khôn của khó, ai dại gì đi làm « chiến hữu » với TC ?
Ngoài đề
Bài này không có kết luận, nhưng rồi cũng phải kết thúc.
Không biết viết gì nữa, chúng tôi đành xin ra ngoài đề.
Hiện nay, tại Paris đang có cuộc triển lãm lớn về danh họa gốc Nga Kandinsky, ông tổ của nền hội họa trừu tượng, đánh dấu cái nhìn mới về nghệ thuật từ đầu thế kỷ XX.
Trong hồi ký Nhìn lại Quá khứ, Kandinsky kể rằng, năm 1908, tại Murnau (Đức quốc) một buổi chiều đi chơi về, ông bắt gặp một bức tranh lạ lùng, tuyệt diệu, mà không nhận ra được đề tài. Nhìn kỹ, ông nhận ra là tranh của chính mình nhưng treo lệch theo chiều cạnh, không đúng hướng. Từ đó, ông thôi vẽ theo hình dung, mà sáng tác, lập thuyết trừu tượng.
Chuyện thật và không thật.
Thật vì chính tác giả kể lại
Không thật vì một trường phái hội họa, một khúc quành lớn trong lịch sử mỹ thuyật loài người, không thể nảy sinh từ một sự kiện tình cờ, một bức tranh treo ngược. Hội họa trừu tượng đã manh nha trong tiềm thức nhân loại từ thời tiền sử.
Từ giai thoại này, ta thấy : không thể từ một hay nhiều sự việc, dù có thật, trong một đời người, mà suy ra cuộc sống của người ấy, nhất là một nghệ sĩ.
Rồi từ cuộc sống có thực của người ấy, ta không thể suy diễn ra giá trị nghệ thuật mà họ sáng tạo.
Từ sự kiện đến cuộc đời, rồi từ cuộc đời đến tác phẩm, con cá chép phải vượt qua ba cấp, « vũ môn tam cấp », để hóa rồng.
Rồng là một chủ đề quen thuộc trong văn chương, nghệ thuật đông và tây phương.
Dù rằng, hay chính vì, rồng chưa bao giờ có thật.
Rồng chưa bao giờ có thật.
Đặng Tiến
Orleans, 21.04.2009
bài đã đăng của Đặng Tiến
* Trịnh và Trịnh: Hảo vọng và Ảo vọng - 23.04.2009
* Đời và nhạc Trịnh Công Sơn - 18.04.2009
* Hoàng Trúc Ly: Nụ cười trong và đôi mắt sáng - 13.04.2009
* Mấy lối giảng thơ - 09.04.2009
* Thơ là gì ? - 06.04.2009
* Đọc sách: Mùa biển động - 26.03.2009
12 bình luận »
* Minh Đức viết:
Trong phần mở đầu bài viết Trịnh Công Sơn & Tham Vọng Chính Trị, tác giả Trịnh Cung có trích ra câu trong sách của Hoàng Tá Thích: “Anh không bao giờ đề cập đến chính trị, đơn giản vì anh không quan tâm đến chính trị”, và trong bài viết của Bửu Chỉ: “Trong dòng nhạc phản chiến của mình, TCS đã chẳng có một toan tính chính trị nào cả” và dưới đó là những chi tiết đưa ra để chứng minh rằng Trịnh Công Sơn cũng có những quan tâm, những toan tính về chính trị. Đầu đề “Tham vọng chính trị” dễ làm cho người đọc hiểu đó là tham vọng quyền hành cho cá nhân. Nhưng nếu hiểu theo nghĩa rộng thì một người có tư tưởng không chấp nhận tình trạng chính trị hiện tại muốn dẹp bỏ chính quyền hiện tại để thay thế bằng một chính quyền khác, thay đổi khung cảnh chính trị cũng có thể được cho là có tham vọng chính trị, mặc dù cái tham vọng không bao gồm người đó được dự phần chức vụ trong chính quyền mới. Trong chuyện Nguyễn Hữu Đống cho Trịnh Công Sơn làm một chức vụ gì đó trong chính quyền mới thì việc Trịnh Công Sơn có muốn giữ một chức vụ nào đó trong chính quyền hay không mới là quan trọng. Nếu Trịnh Công Sơn quả tình có muốn một chân trong chính quyền thì quả là Trịnh Công Sơn cũng có tham vọng chính trị, có toan tính chính trị cho bản thân. Theo như cách thuật lại của cả Trịnh Cung và Đặng Tiến, dù cho có khác nhau, thì Trịnh Công Sơn không từ chối một chức vụ mà Nguyễn Hữu Đống đề nghị. Việc TCS gia nhập phong trào đấu tranh lật đổ chính quyền miền Nam thì đã quá rõ là có quan tâm đến chính trị. Cũng như việc TCS đồng ý với đường lối của MTDTGPMN khi nghe Nguyễn Ngọc Lan bàn cũng là có đề cập đến chính trị. Chuyện xét cho Trịnh Công Sơn làm đảng viên đảng CSVN cũng là bằng chứng cho thấy TCS có tham vọng chính trị. Dù cho có phải là Hoàng Hiệp bác đi hay không, dù cho việc kết nạp vào đảng CS không thành thì việc TCS có ưng vào đảng CS mới là yếu tố quan trọng. Giả sử nếu việc kết nạp được chấp thuận thì TCS có từ chối vào đảng CSVN hay không? Theo Trịnh Cung kể thì TCS quả có ý muốn xin vào đảng CSVN nhưng ý muốn đó không thành tựu. Việc TCS chấp nhận phục vụ cho chế độ CSVN, nhờ thế mà xin được hộ khẩu tại TPHCM và được cấp nhà cũng là dấu hiệu của việc có quan tâm đến chính trị và có tham vọng chính trị vì đó là thái độ chấp nhận đường lối chính trị của đảng CSVN và phục vụ cho đường lối này. Chấp nhận phục vụ cho chế độ thì được ưu đãi hơn, có đời sống vật chất dễ dãi hơn và được báo chí của chế độ ca tụng. Nếu bảo rằng vì một người không thuộc một tổ chức nào thì không có tham vọng chính trị thì không đúng, là chỉ xét theo bề ngoài. Tham vọng chính trị là ý muốn trong tâm tư người đó rồi sau đó vì tham vọng và người đó có sẽ gia nhập tổ chức nào hay không. Về sau TCS cũng có tham gia tổ chức của chế độ CSVN, đó là Hội Văn Nghệ. Hội Văn Nghệ của chế độ CSVN là một hội mang tính chất chính trị chứ không phải là một hội thuần túy văn nghệ như tại các nước tự do. Hội Văn Nghệ là hội nằm dưới sự chỉ đạo của đảng CSVN, có mục đích phục vụ cho đường lối chính trị của đảng CSVN. Đó là bước đầu của con đường tham vọng dù là rất nhỏ bé so với những cán bộ đầy quyền hành của chế độ. Rồi sau này đi thêm bước nữa là gia nhập đảng CSVN chẳng hạn.
- 23.04.2009 vào lúc 1:52 am
* Mai Anh Vũ viết:
Tôi cũng nghĩ rằng nếu “cung cách diễn đạt” của TC đỡ gay gắt hơn, không phán xét và rao giảng đạo đức thì bài viết sẽ không phải chịu phản ứng mạnh mẽ như vậy. Nếu hoạ sĩ chỉ viết trên cương vị một người bạn gần gũi với NS TCS với mục đích “làm sáng tỏ những ngóc ngách trong đời sống của một nghệ sĩ tài hoa nay đã thành người thiên cổ” (lời BBT Da Màu) thì chắc sự việc đã diễn tiến theo chiều hướng khác.
Tôi cũng thấy một thực tế là rất nhiều người hăng hái cổ xuý cho dân chủ, nhân quyền, tự do tư tưởng nhưng họ lại rất thiếu tôn trọng quan điểm của những người khác.
- 23.04.2009 vào lúc 8:08 am
* Hà Thủy viết:
Bài viết hay,rõ ràng và có vẻ trung thực.Nó như một cơn mưa đang làm dịu bớt đi những cơn nóng về đề tài này.
- 23.04.2009 vào lúc 8:43 am
* Trinh - Trung Lap viết:
Xem ra đến giờ này dường như giữa các tác giả vẫn chưa thống nhất định nghĩa về chính trị nhỉ !
Tác giả Đặng Tiến thì căn cứ trên khái niệm :
‘…..Chính trị là một khoa học, hay nghệ thuật về quyền bính, việc lập đảng, tranh cử, giành quyền và nắm quyền……..”
Tôi còn nhớ trong 1 tác phẩm, Nhà văn Sơn Nam có kể rằng : Tướng Nguyễn Khánh của Việt nam cộng hòa thì cho rằng …”chính trị là đường lối chính sách cai trị nhân dân….”
Theo bình luận của Tác giả Minh Duc ở trên thì :”….nếu hiểu theo nghĩa rộng thì một người có tư tưởng không chấp nhận tình trạng chính trị hiện tại muốn dẹp bỏ chính quyền hiện tại để thay thế bằng một chính quyền khác, thay đổi khung cảnh chính trị cũng có thể được cho là có tham vọng chính trị, mặc dù cái tham vọng không bao gồm người đó được dự phần chức vụ trong chính quyền mới…..”.
Như vậy lại xuất hiện thêm 2 từ mới : tình trạng chính trị và khung cảnh chính trị !!
Ngoài ra từ hôm thảo luận đến giờ, tôi thì dùng từ “chính kiến” (quan điểm chính trị), có người dùng từ “tư thế chính trị”,…
và cứ đà này Cố Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn chắc cũng “bó tay.com” với Quý vị luôn.
Tôi thấy có những cụm từ sau đã được phổ dụng ở các quốc gia :
- kinh tế chính trị (political economics - các nước Phương Tây có chấp nhận môn này)
- sinh mệnh chính trị
- tù chính trị
- chính trị học
…..
Còn ở đây Họa sĩ Trịnh Cung thì dùng từ “tham vọng chính trị”. Tôi cho rằng từ này làm cho người ta hiểu cách cảm tính theo nhiều nghĩa và gây ra nhiều phản ứng rất khác nhau.
Tôi xin đưa ra 1 ví dụ buồn cười như thế này để thấy hiểu sai nhiều khi cũng tai hại lắm. Rằng : mấy người dân ở 1 đất nước không có dân chủ thì rất sợ nhận xét lãnh đạo quốc gia của họ vì họ nghĩ như vậy là họ đang “phạm chính trị” và họ có thể bị phiền toái với cảnh sát.
Còn người dân ở 1 nước phát triển thì họ hiểu được họ có quyền công khai nhận xét những đường lối chính sách của 1 nội cát đang lèo lái quốc gia của 1 nhiệm kỳ nào đó. Thậm chí họ cũng không ngại phát biểu khi dược phỏng vấn trên truyền hình.
Vậy tôt nhất, tôi thấy chúng ta nên dùng đúng cụm từ mà Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã dùng khi Ông nói về chính trị. Đó là cách hay nhất để đánh giá Ông khi đưa về 1 cách hiểu chung. Đó là cụm từ “xu hướng chính trị” (Ông dừng từ này trong 1 cuộc phỏng vấn)
Vì rằng xu hướng chính trị của 1 cá nhân, theo tôi, thường được thể hiện qua các hành động cụ thể sau :
- bỏ phiếu/ không bỏ phiếu (có ý thức) khi bầu cử những vị trí trong 1 nội cát/ đảng phái.
- diễu hành/biểu tình ủng hộ hoặc phản đối những chính sách của chính quyền, đảng phái.
- tham gia hoạt động (bí mật hoặc công khai)nhằm xây dựng, bảo vệ và duy trì 1 chính quyền/ đảng phái.
- đưa ra ý kiến/ tác phẩm ủng hộ hay chống đối chính sách của 1 chính quyền/ đảng phái.
Căn cứ trên những tiêu chí đại loại như trên chúng ta sẽ thấy ngay xu hướng của Trịnh mà không cần bàn cãi gì nữa, ok ?
Không nên dùng chữ “tham vọng” trong trường hợp này vì không đủ chứng cứ thuyết phục. Tôi cho rằng 1 cá nhân đôi khi cũng không ý thức được mình có đang tham vọng hay không nữa hay đó là bản năng hoặc sở thích nhất thời.
Thân ái,
- 23.04.2009 vào lúc 9:15 am
* Lũy viết:
Bài viết của Đặng Tiến thật ra cũng không khơi sáng được vấn đề Trịnh Công Sơn có hay không tham vọng chính trị (phần chủ đề của cuộc tranh luận). Trong phần chính anh nhận định từ mấy tuần nay, cuộc tranh luận “…không thấy soi sáng thêm được việc gì, mà càng gây thêm thương tổn.” Phần phụ chú thật ra là phần chính. Qua những hiểu biết bên trong, Đặng Tiến chỉ muốn phân trần cho Trịnh Công Sơn và cả cho Trịnh Cung vì cả hai đều là bạn. Anh không muốn nhìn thấy cả hai đều bị tỗn thương vì những điều không nên và không đáng. Theo tôi thì Đặng Tiến nhân bài viết này đở giùm cho Trịnh Cung đang bị đánh hội đồng tơi bời hoa lá và không khéo, (hình như đã và đang xảy ra) cả vợ và con đang bị liên lụy bởi cái giả thuyết độc ác của Lữ Phương. Thật ra, nói cho cùng thì cũng nhân dịp này để cho mọi người bênh/chống có dịp để xả stress bị dồn nén trong bấy lâu. Trong cái dở cũng thấp thoáng một điều không dở.
Phụ chú: Hình như anh Đặng Tiến cũng có quen biết với Nguyễn Trọng Tạo. Không biết anh có lời nào khi Nguyễn Trọng Tạo dành một chổ trang trọng trong blog của mình để đăng bài của ông Thuận Nghĩa. Sở dỉ tôi nhắc đến bởi thấy anh có nhắc qua các bài đăng trong báo Thanh Niên và Tuổi Trẻ
- 23.04.2009 vào lúc 10:19 am
* Thanh Bình viết:
Bài viết của nhà phê bình Đặng Tiến đã góp phần giải tỏa những nghi vấn về các sự kiện chủ yếu trong bài viết của họa sĩ Trịnh Cung. Chuyện “quốc vụ khanh”, Tôn Thất Lập …
Riêng chuyện bài ca “Nối vòng tay lớn” do Trịnh Công Sơn hát trên đài phát thanh Sàigòn trưa 30/4/75, theo ông Đặng Tiến, là do những thanh niên yêu nước miền Nam, Sàigòn, “không là kẻ thắng, cũng không là kẻ bại”, gặp nhau tình cờ mà thành. Lúc đó đương nhiên là chưa có “người miền Bắc” vào chỗ đó. Nếu có vào được cũng chẳng biết làm gì với cái đống máy móc xa lạ ấy. Nhưng những kẻ dám vào và được vào chỗ quan trọng đó trong ngày 30/4/75, sau lời tuyên bố đầu hàng của tướng Dương Văn Minh chắc chắn phải có sự “chỉ đạo” của tổ chức nội thành CS. Điều quan trọng là họ đã lựa TCS chứ không phải ai khác. TCS, một nhạc sĩ lừng danh “phản chiến”, hát tiếng hát “hòa bình” trong ngày “đại thắng” có ý nghĩa gì? Thật ra, khung cảnh thuận lợi nhất để hát bài này phải là lúc hai miền Nam, Bắc ký kết Hiệp định Paris đình chiến, chấm dứt chiến tranh. Nhưng ngày 30/4/75 là lúc đa số người miền Nam có mặc cảm chiến bại. Lời hát đó thay vì là lời “hòa bình”, nhanh chóng biến thành lời ca “đắc thắng” trong tai người “bại trận”. Không thể nói vui là có kẻ bàng quan, cho qua, “bỏ di tám”…Kẻ đó là những ai? Họ là thành phần “thứ ba” hay “thứ tư” nào đó trong cộng đồng người Việt miền Nam?
- 23.04.2009 vào lúc 10:43 am
* dk_anh viết:
Nhà phê bình Đặng Tiến đã khơi mở (có thể gợi ý) để nhẹ nhàng khép lại một cuộc tranh luận có thể làm tổn thương cả hai phía. Kẻ bị hoang mang là những thính giả trẻ tuổi đành ôm ấp câu hát ngậm ngùi của Vũ Thành An ” Triệu người quen có mấy người thân, khi lìa trần có mấy người đưa… ?”
Để thay đổi không khí nặc mùi thuốc súng, xin phép được post một bài thơ lục bát của Nguyễn Duy, một người bạn của hai nghệ sĩ họ Trịnh :
Xúc phạm
Nghêu ngao hát ngọng nghẹo chơi
người cười nói xúc phạm người ngậm tăm
Siêng làm xúc phạm phàm ăn
kẻ đi xúc phạm kẻ nằm dài lưng
Đàn kêu tưng tửng từng tưng
con trâu xúc phạm sợi thừng cột trâu
Bông hoa xúc phạm con sâu
con cá xúc phạm lưỡi câu ao nhà
Ông bụt xúc phạm con ma
lão say khước xúc phạm bà tỉnh queo
Cái sang xúc phạm cái nghèo
cái ngay xúc phạm cái khoèo bẩm sinh
Đàn kêu tinh tỉnh tình tinh
cái tâm xúc phạm cái hình vô tâm
Cõi dương xúc phạm cõi âm
cõi thiên xúc phạm cõi trần tục gian
Đàn kêu tang tảng tàng tang
nàng chơi đẹp xúc phạm chàng xấu chơi
Ngứa nghề hát ngọng nghẹo thôi
người yêu nhau xúc phạm người ghét nhau/…
Nguyễn Duy
- 23.04.2009 vào lúc 6:43 pm
* Bkhanh viết:
Kính gửi Ban biên tập Da màu,
Tôi thật bất ngờ khi thấy dường như mùi chiến tranh vẫn còn đâu đây trong khi nghĩ rằng Ban biên tập đã thông báo khép lại các tranh luận liên quan đến đề tài này
Tôi là người sinh sau năm 75, trẻ tuổi nhưng chắc không hoang mang như anh/chị dk_anh viết. Đối với tôi, cách nhìn nhận về tài năng và giá trị âm nhạc của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không hề bị ảnh hưởng bởi những thông tin mà họa sĩ TC đưa ra vì không liên quan. Tôi không có ý định tham gia phán xét tư tưởng chính trị, tư cách cá nhân của người khác vì tôi tôn trọng quyền tự do của họ nhưng không thể không bày tỏ sự thất vọng về những người thuộc thế hệ trước, ở cả hai phía, những người dường như chỉ chờ đợi một cái cớ để ra sức bảo vệ cho chính thể Cộng hòa hay Cộng sản không toàn vẹn của mình, cho dù phải nhắm mắt bịt tai về những sự thật thuộc về thế giới, phe phái bên kia, cho dù phải vắt óc suy nghĩ và tìm cách diễn giải rồi phán xét lời nói của người khác cứ như mình là đại diện của công lý toàn vũ trụ, hoặc cho dù phải lên gân cốt “phun châu nhả ngọc” những từ ngữ rất khó coi, nặng mùi tâm lý chiến giữa thời bình. Thật trả trách vì sao đất nước bao nhiêu năm vẫn lẹt đẹt, cộng hòa hay cộng sản thì đã đem lại được gì để dân tộc Việt Nam hiện nay có thể tự hào, nếu không muốn nói là không bị coi thường bởi các quốc gia khác. Đừng nói đến mấy ngàn năm lịch sự hào hùng, tôi tin những người dân bình thường ở các nước khác chẳng mấy khi biết, mà họ chỉ biết vì sao Việt nam đói nghèo, lạc hậu, tham nhũng, vì sao tỷ lệ phạm tội của cộng đồng người Việt ở nước họ cao. Xin phép đươc nói luôn đây không phải là tôi nghe “tuyên truyền” từ đâu mà chính là những gì tôi đã trải qua khi học tập và làm việc tại ít nhất 2 quốc gia có cộng đồng người Việt lớn. Nói dài dòng như vậy, để các quý vị đang hăng say bảo vệ cho lý tưởng chính trị của mình thấy rằng, dân tộc (hay ít nhất là một người trẻ như tôi) sẽ biết ơn các quý vị, dù các vị theo phe cộng hòa hay cộng sản nếu các vị là nhà khoa học, nghệ sĩ (như TCS), thương gia,… góp phần đem lại niềm tự hào về con người Việt Nam trên thế giới, chứ chẳng có ích gì nếu cứ mất thời gian tô xanh tô đỏ cho những thực thể chính trị hoặc đã trở thành bóng ma, hoặc vẫn còn đang mò mẫm.
Vì vậy, tôi mong rằng Ban biên tập Da màu hạn chế các ý kiến cá nhân vô bổ, chẳng đem lại thông tin nào có giá trị về sự thật. Thay vào đó dành đăng tải các nội dung văn chương nghệ thuật có giá trị, hoặc các thông tin về xác nhận sự thật (có hay không có) từ cả 2 phía.
Xin cám ơn Ban biên tập đã dành thời gian đọc ý kiến của tôi.
- 24.04.2009 vào lúc 12:27 am
* Ho Truong viết:
Xin nêu một giả thiết:
Có thể nhac si Tôn Thât Lập đã nói về TCS “mày có tư cách gì mà hát ở đây!” khi TTL đã về Saigon,nghe bạn bè kể lại việc TCS ôm đàn hát NVTL trưa ngay 30/4 tai Dai Phat thanh.Sau đó TCS hoac ai đó trong đám ban be, lúc trà dư tửu hậu kể lại với TC cũng nên.
Nhân đọc bài viết của Bùi Văn Phú viết về ca từ TCS, tôi có ý nghĩ :Điều lớn nhất, chung nhất của TCS là hát ca cho phận người, phận người mong manh, phận người nhỏ nhoi trong chiến tranh, trong tình yêu,trong cõi đời, cõi người ta,…
Đời ông cũng khổ lắm!
- 24.04.2009 vào lúc 1:36 am
* Ho Truong viết:
Ở ý kiến trước tôi có viết “Nhân đọc bài viêt của Bui Van Phu về ca từ TCS” ,xin đính chính :bài viết của Bùi VĨnh Phúc. Xin lỗi hai tác giả và xin cám ơn ông Bùi Vĩnh Phúc về bài viết rất đặc sắc của ông. Tiên đây xin phép trích một vài ca từ TCS ông đã dùng trong bài viết để bổ sung cho phần bình luân của tôi : Cái lớn nhất, chung nhất:TCS hát ca cho phận người.
Trước 1975, phải chăng chúng ta đã chia sẻ cùng TCS nỗi xót xa về phận người
Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi
Để một mai vươn hình hài lớn dậy?
Ôi, cát bụi mệt nhoài.
Tiếng động nào gõ nhịp không nguôi?
•Trăm năm ở đậu ngàn năm
Đêm tối ở trọ chung quanh nỗi buồn
•Người ra đi bến sông nằm lạnh
Này nhân gian có nghe đời nghiêng
Lời cỏ cây hát trên da người
Bầy vạc bay qua
Kêu mòn tịch lặng
Đường đời không xa
Sao chồn gối chân (…)
Dù ta như con đường dài vắng người
Lòng ta trăm con hạc gầy vút bay
Bỏ tôi hoang vu và nhỏ bé
Bỏ mặc tôi ngồi giữa đời tôi
Còn bao lâu cho thiên thu xuống trên thân này?
Còn bao lâu cho mây đen tan trên hồn người?
Và sau 1975, vùi trong những cơn say , bạn có nghĩ rằng , TCS tìm đến rượu là vì:
Có điều gì gần như niềm tuyệt vọng / rơi rất gần rơi xuống trong tôi
Đừng tuyệt vọng, tôi ơi, đừng tuyệt vọng
Ông đã từng tự hỏi:
Đường nào quạnh hiu tôi đã đi qua?
Đường nào dìu tôi đi đến cơn say?
Hư vô vẫn là ám ảnh không nguôi suốt đời ông:
Con mắt còn lại nhìn đời là không
Nhìn em hư vô / Nhìn em bóng nắng
Ca khúc “Một cõi đi về” cũng nói cho ta biết tâm tư của ông trong những ngày tháng đó. Và trong những ngày tháng đó ông đã thao thức, trăn trở về một con đường, để cuối đời vẫn “Tiến thoái lưỡng nan”.
- 24.04.2009 vào lúc 4:50 pm
* Bùi Vĩnh Phúc viết:
Xin cám ơn độc giả Ho Truong về những góp ý quý báu.
Vụ TC & TCS tôi nghĩ Da Màu đã làm tốt. Trình bày và tôn trọng những cái nhìn khác biệt, những đóng góp thích đáng từ nhiều chiều. Và bỏ đi những ý kiến, những bài viết quá cực đoan, quá khích. Tôi nghĩ Da Màu đã làm tốt việc này. Tôi cũng nghĩ, ở một mức độ nào đó, cũng giống như đối với Pablo Picasso, Pablo Neruda, Sartre, chúng ta có thể chú ý đến cuộc sống cá nhân, cuộc sống chính trị và xã hội của họ để hiểu thêm về con người và những yếu tố xác định tác phẩm của những nghệ sĩ hay nhà tư tưởng lớn ấy; nhưng cái lắng đọng với thời gian, cái để lại trong cuộc đời một người nghệ sĩ phải là tác phẩm của ông ta hay bà ta. Những cái khác chỉ là những phụ chú mà thôi.
- 25.04.2009 vào lúc 4:31 pm
* Thế Nhân viết:
Lại một người bạn TCS viết về TCS và TC. Ông Đặng Tiến không đồng ý với bài viết của Trịnh Cung, „về đại ý cũng như cung cách diễn đạt“ đã viết:
„Tôi thành khẩn cho rằng: Trịnh Công Sơn không có tham vọng chính trị. Thậm chí không hiểu biết gì về chính trị. Trịnh Cung cũng vậy thôi. Chính trị là một khoa học, hay nghệ thuật về quyền bính, việc lập đảng, tranh cử, giành quyền và nắm quyền. ………………………………………………. Tôi dài dòng, vì « huyền thoại » này chưa nghe phe phản biện phanh phui. Nguyễn đắc Xuân trong bài dông dài trên mạng , cũng không nói ra minh bạch“
Viết với phong cách, ngôn từ như thế để hạ giá bài viết của TC và dẫn chứng 2 ông bạn họ Trịnh không biết gì về chính trị (khác với tiêu đề tham vọng chính trị) có trịch thượng, nhưng nông cạn và thiếu cẩn trọng không? Theo tôi, TCS đã có ý thức chính trị rõ ràng khi viết lời tựa cho tập nhạc Kinh Việt Nam (1968) để phản đối chiến tranh và nói lên thân phận đau thương của người Việt. Ai lớn lên ở miền Nam trong những năm đó mà không 1 lần hát những bản Gia tài của mẹ,Người con gái VN da vàng hay Nối vòng tay lớn. Tôi cũng thế thôi. Nhưng việc làm của TCS những năm sau đó có đi đôi với lời hát hay không là vấn đề đau thương khác! Vì mỉa mai thay, trong lúc TCS thụ hưởng sự che chở, đón đưa của 1 số tướng tá, quân quyền miền Nam nhậu nhẹt đến “Đêm Không Ngủ, Ngày Bất Tỉnh” thì bao nhiêu người ở thế hệ ông hay thế hệ sau ông không có điều kiện để lựa chọn như ông đã bỏ mình trong cuộc chiến mà ông cho là vô nghiã, phi lí, lời ông „20 năm nội chiến từng ngày“, chỉ vì họ đã lớn và sống ở miền Nam trong thời chiến; Nếu có may mắn hơn thì sau 75 cũng phải bao năm miệt mài học tập trong các trại cải tạo.
Về nguyên nhân về sự bất hòa giữa TCS và TC, đoạn A4 được kết thúc như sau.
„Hai ông Sơn và Cung có lời qua tiếng lại, tôi chỉ nhớ một câu của Sơn : « đời moa chưa bao giờ phổ nhạc thơ ai trừ toa ».Kể chuyện vụn vặt là để cung cấp một thông tin. Mối bất hòa đã âm ỉ từ lâu, không phải bây giờ TC mới nghĩ ra“
Viết như thế để minh chứng điều gì trong sự bất hòa „quan trọng“ này, 30 năm sau ông chỉ nhớ được có thế sao? hay nó cũng chỉ là chuyện trà rượu tầm thường vào năm 1979 của 1 ông Việt kiêù yêu nước về thăm VN tạo điều kiện „tái hợp“ cho 2 ông bạn bất hòa, 1 ông là cựu sĩ quan ngụy đi học tập cải tạo về bị TCS tẩy chay ngầm (lời đương sự trong bài liên quan) và 1 ông sau khi đi sản xuất tự túc được thuyên chuyển công tác về Sài Gòn (lời 1 ông bạn khác của TCS, ông Nguyễn Đắc Xuân công bố trên Da Mầu ngày 17.04.09 : „Với lương tháng 64 đồng là cao so với cán bộ, nhưng đối với TCS, số tiền ấy không đủ để mua thuốc hút và mua rượu cho ba mươi ngày…. TCS không thể kéo dài cuộc sống bấp bênh “ăn ít uống nhiều” .…..thân mẫu của anh cũng không thể rút ruột kéo dài tình trạng phải gởi cho con trai làm công tác cách mạng ở Huế mỗi tháng một chỉ vàng mãi được“) để „thây kệ toa moa uống rượu tiếp“. Có lẽ trước và sau đó cũng thế thôi. Nhưng trong năm 79 đời sống ở VN thật khó khăn trước kinh tế thời bao cấp, bao người vẫn học tập chưa có ngày về, vô số người Việt trên đường tìm tự do đã bỏ mình ở biển Đông. Các ông có biết chăng?
Sau khi vòng vo dông dài có lúc đả cả hai, có lúc khen lúc chê 2 ông bạn họ Trịnh, tôi không ngạc nhiên khi ông viết :“Bài này không có kết luận, nhưng rồi cũng phải kết thúc. Không biết viết gì nữa, chúng tôi đành xin ra ngoài đề“. Nhưng xin được phép nhắc khẽ ông! Ông thành khẩn viết bài này vì những yêu cầu chính đáng của bạn bè cơ mà!
Đây là câu chuyện bạn bè của TCS. Tôi mượn lời của người phương Tây để kết thúc.
Xin thượng đế bảo vệ tôi trước những bạn bè, còn với những thù địch tôi sẵn có khả năng tự vệ. (Dieu me protège de mes amis, de mes ennemis, je m´en occupe moi-même !)
Thế Nhân
- 27.04.2009 vào lúc 3:54 am
30/4/09
Hoàng Quý - Bụi, và cát, và hương quyến rũ
BÀI VIẾT VỀ NHÀ THƠ , NHẠC SĨ A KHUÊ
Bụi, và cát,
và hương quyến rũ
Hoàng Quý
LTS: Bạn đọc đã biết Hoàng Quý qua các tập thơ: “Giấc phì nhiêu” (NXB Văn học, 1996), “Đi bên mùa lá rụng” (NXB Văn học, 2000), “Ngang qua cánh đồng” (NXB Hội Nhà văn, 2002 - tái bản 2004), “Giả trang” (NXB Văn học, 2007) với giọng thơ rất riêng, nhiều độc đáo, ngôn ngữ sống động, sức thơ vạm vỡ nhưng trầm tư và sâu sắc. Tuy nhiên, chúng ta còn chưa biết tới Hoàng Quý trong một thể loại văn học khác - thể loại chân dung và phê bình. Thật bất ngờ, ngay trong những năm nghỉ hưu đầu tiên nhà thơ đã và đang dành thời gian viết tập sách về những nhà văn, nhà thơ và những nghệ sĩ anh quý trọng hoặc phát hiện trong quá trình đi và viết của mình. Chúng ta bắt gặp một giọng văn giàu tình cảm, giàu chất thơ, những khám phá mới mẻ trước những tài năng văn học nghệ thuật sáng giá bị che phủ vô tình trong dòng sống nhiều biến động.
Xin trân trọng giới thiệu bài viết về nhà thơ - nhạc sĩ A Khuê (Bài viết đã được Báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam in trong số 38 ngày 20.9. 2008).
1. Vào một đêm mùa đông cuối tháng chạp năm 2001, trong một khách sạn nhỏ ở Hà Nội, tôi, hoạ sĩ - nhà thơ Nguyễn Trần Thái và thi sĩ Trần Quốc Thực tề tựu trò chuyện. Ba chúng tôi thân quý nhau nên mỗi trước khi tôi trở về Nam là các anh lại đến như ngầm quyến luyến chia tay. Khi có dịp gặp, chúng tôi thường nói đủ thứ chuyện trên trời dưới đất, những chuyện chợt đến bất kỳ, tất nhiên chủ yếu vẫn là chuyện văn chương. Nhưng, cũng có khi chỉ để im lặng ngắm nhau uống rượu và nghe “rượu nói” cũng đủ sướng !
Cái đêm cuối chạp kể trên thì khác. Tôi nhớ rằng, đêm ấy rét như cả năm dồn tụ và vón cục những tê buốt lại. Chỉ Nguyễn Trần Thái là đã ngà ngà, lơ mơ ngủ và vùi gần kín đầu trong chiếc chăn bông không lấy gì làm dày dặn. Anh Trần Quốc Thực đêm ấy uống rất ít. So ro và chậm rãi, anh đọc cho tôi nghe vài bài thơ trong tập Tháp Cúc, tập thơ in sau đó ít năm. Đang đọc mạch lạc, bỗng anh thoắt dừng, bất ngờ hỏi: Hoàng Quý có đọc nhiều thơ của những tác giả miền Nam viết trước 1975 không ? Mình được đọc ít quá. Sách rất thiếu. Sách của những nhà thơ miền Nam trước 1975 rất khó kiếm. Tôi nói với anh rằng cũng đọc nhưng không nhiều lắm. Anh thở dài, và bảo: Phải cố tìm mà đọc. Nhiều bài thơ, nhiều tác phẩm cả văn xuôi và thơ rất có giá trị văn học. Mình làm biên tập ở báo Văn nghệ, công việc tuy không quá bận nhưng sức khoẻ kém lắm rồi, dạo này phổi rất tệ, đọc ít dần, như thế thực không hay lắm đâu …
Anh nhìn đăm đắm bầu trời nhớp nhoá mưa bấc phía ngoài cửa sổ hẹp, bỗng thở dài, bỗng đọc:
“Đồi trăng một cụm tóc phơi
Thưa em uống rượu tả tơi một mình
Đồi trăng một cụm phơi mình
Thưa anh tầm thể đã nghìn xuân qua
Đồi trăng u uất chưa bưa
Bữa qua tôi uống thêm mùa uất u
Đồi trăng không ngớt vi vu
Bữa nay tôi ngậm sương mù thở than
Đồi trăng mỏng diệu diệu vàng
Hồn bay, bay giữa hai hàng hoa lê
Lên đồi khăn áo lê thê
Áo trăng quá lạnh tôi về giết trăng”
Nguyễn Trần Thái tung chăn choàng tỉnh, bật dậy, la: Thơ ai hay quá vậy ? Lên đồi khăn áo lê thê / Áo trăng quá lạnh tôi về giết trăng là hai câu thơ hay dựng tóc; còn hai câu kế trên đẹp như một tác phẩm hội hoạ của một danh hoạ tài ba ! Anh Thực ho húng hắng, rồi cười buồn: Hay quá phải không ? Mình nghe người ta đọc một lần, người đọc cũng không biết thơ của ai. Mình dò hỏi nhiều nguồn vẫn chưa biết ai là tác giả. Lúc đầu, mình đã nghĩ thơ của người này có cái gì đó giống thơ Hàn Mặc Tử, lại có cái gì đó rất Bùi Giáng. Nhưng, đọc kỹ nhiều lần thì càng thấy rằng không phải vậy. Tất nhiên là chỉ bài này, hoặc là 12 câu mà mình biết chứ những bài khác thì đâu đã biết. Người thơ này phải là một nhà thơ có tài. Mà cũng không rõ bài thơ chỉ bấy nhiêu thôi, hay còn nữa mà người đọc cho mình nghe cũng không nhớ. Nếu bài thơ kết ở đó thì đã rất hay rồi …khí thơ nghe lạnh mà vẫn trong, các ông ạ !
Đêm đó, chúng tôi thức trắng. Trần Quốc Thực còn đọc khá nhiều thơ của Bùi Giáng, Thanh Tâm Tuyền và vài nhà thơ miền Nam khác mà anh yêu thích. Riêng tôi, 12 câu thơ của tác giả “bí mật” nọ cứ ám ảnh, và ám ảnh rất thường khi sau này. Khi thi sĩ Trần Quốc Thực đã bỏ bạn bè về một trời khác, thì ngoài thơ của anh mỗi lần tôi đọc lại, tôi lại nhớ tới 12 câu thơ anh đã đọc cho tôi và Nguyễn Trần Thái nghe đêm nào. Cũng như anh, tôi đã cố công dò tìm cho ra ngọn nguồn mà đành chịu.
2. Đầu tháng bảy năm nay, nhà nghiên cứu lịch sử kiêm phó Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Phước Phan Văn Dõng điện thoại xuống Vũng Tàu hỏi tôi:
- Anh có thu xếp đi một chuyến Bình Phước được không ? Giữa tháng này chúng tôi mở Trại sáng tác Văn học Nghệ thuật lần thứ II. Cố mà gác mọi việc lên với tụi mình. Ở trên này có A Khuê và Trung Đức biết anh đấy !
Và thế là tôi có điều kiện cho một chuyến đi mới, bổ ích và rất đặc biệt.
Anh Dõng bố trí cho tôi và nhạc sỹ A Khuê ở chung một phòng, phòng 406 của khách sạn Mỹ Lệ, một khách sạn đẹp nhất của thị xã Phước Long - mà cũng có lẽ là đẹp nhất của Bình Phước. Tôi và nhạc sỹ A Khuê luôn luôn ngồi kề cận nhau dù trên xe, hay trong các bữa ăn của đoàn. Hằng đêm, khi về đến khách sạn thì thôi rồi, thức, đọc thơ, hát, chụm đầu không ít lần xuống những khuông nhạc. Chúng tôi thường nói tếu: Rồi sẽ đến lúc được ngủ mãi. Vì thế có dịp ở với nhau sướng thế này cứ phải thức cái đã ! Đến Điểu Đức - anh bạn nhạc sỹ rất trẻ người S’tiêng nhập đoàn sau, ở cùng phòng 406 theo đề nghị của tôi cũng được một phen bội thực thơ, bội thực thức và bội thực chuyện ...tào lao.
Đêm cuối của chuyến đi, nhạc sỹ A Khuê bỗng hỏi: - Em đã đọc thơ thằng này chưa …Rồi anh đọc Em Pleiku má đỏ môi hồng / Ở đây buổi chiều quanh năm mùa đông. Tôi reo lên: Thơ Vũ Hữu Định ! Rồi đọc nối luôn Nên mắt em ướt và tóc em ướt / Da em mềm như mây chiều trong.
Như chạm mạch, tôi say xưa đọc thêm mấy câu khác:
“Chiều khó thở ngồi bên quán xép
Một miếng khô, một xị rượu nồng
Nhai là nói với đời lận đận
Uống là nghe sầu chảy long đong”
(Thơ Vũ Hữu Định)
A Khuê khoái quá, cười sang sảng, rồi bảo: Em thuộc cả thơ thằng Định, thằng bạn tri kỷ của anh là anh sướng quá. Vũ Hữu Định lận đận lắm. Nó chết buồn quá, khi tuổi mới vừa 40, chết vào tháng giêng, tháng vừa xuân năm Tân Dậu (1981) ngay bên bờ sông Hàn của thành phố Đà Nẵng, cái thành phố mà thuở bé nó và anh đi đâu cũng có nhau. Anh kể cho tôi nghe rất nhiều những năm tháng trôi vô định cùng Vũ Hữu Định. Anh còn kể và đọc thơ của một người bạn rất thân nữa là Phạm Phú Hải (tác giả tập thơ Gánh Nước Tưới Sông). Anh khen Trần Quang Lộc - bạn cùng nhóm các anh ngày nào, rằng Trần Quang Lộc là một nhạc sỹ tài hoa. Nhưng tôi không thấy anh nhắc lời về cái hành vi “lờ ca từ” từ thơ của anh mà dư luận đã một dạo rất phản ứng. Khi tôi cố tình động chút ít vào sự kiện ấy, anh chỉ buồn buồn, rồi bảo: Cả thơ mình, ca từ mình viết cũng có ít nhất không dưới 13 lần trong nhạc Trần Quang Lộc chứ có riêng gì “Về đây nghe em” đâu. Nhưng thôi, chuyện đã qua rồi, mình cũng muốn gặp lại nó vì gì thì gì nó cũng đã từng là bạn của tụi mình …
Sang đầu tháng 8, tôi trở lại Bình Phước một lần nữa. Sáng hôm tiễn tôi ở bến xe khách thị xã Đồng Xoài, nhạc sỹ A Khuê đưa cho tôi một tập thơ mà anh photo từ những tờ bản thảo anh còn giữ được. Anh bảo:
- Hồi trẻ, anh làm nhiều thơ lắm. Chả biết hồi ấy chữ ở đâu mà lắm thế. Viết cứ như một thằng mộng mị…Em mang những bài thơ cũ này của anh về và đọc xem thế nào ! Năm 1999, cũng nhờ bạn hữu, Nhà Xuất bản Trẻ in cho anh tập thơ “Lùa bò trong sương”, còn tập “Vàng bay” do Nhà Xuất bản Da Vàng ở Đà Nẵng in năm 1970 thì anh chả còn tập nào trong tay nữa.
Tôi cảm động cất những bản photo anh đưa vào đáy chiếc ba lô và hứa sẽ đọc.
Và, tôi đã đọc đi đọc lại như bị ma ám suốt mấy đêm liên tiếp. A Khuê không chỉ là một nhạc sỹ có tài mà tôi đã biết. A Khuê còn là một nhà thơ, đúng hơn, là một thi sỹ - nhạc sỹ tài hoa, dấn thân cho cả nhạc lẫn thơ với ý nghĩa đúng đắn nhất của những từ này !
3. Thơ A Khuê là một thứ thơ được sinh ra trong lòng của người thi sỹ luôn luôn biết cách “uống chữ, uống đời rồi nhả tơ vàng” để rồi tự chuốc ngất say ngư hơn cả uống rượu. Và, cũng chỉ sinh ra ở “loài thi sỹ” bị mắc một căn bệnh trầm kha rất đỗi đáng yêu là bệnh “viêm xê dịch mãn tính”. Bởi thế, họ không ở đâu cho yên. Bởi thế họ rất biết cách tự vui thích và biết cách tự trào; rất biết gửi hồn mình, ẩn hồn mình trong mê trận chữ, biết “điều” chữ “đi” uyên náo cả lòng người.
Đây nhé:
Ra đi hồn không áo
Ngỡ dòng sống là đây
Con ngươi tôi trâng tráo
Chẳng có một bóng mây
Soi mặt dòng nước biếc
Tôi là tôi đó ư
Hay bắt đầu là hết
Và sau cùng thiên thu
(Sầu riêng - Trong: Bụi cát ra hương)
Đây nữa:
Rồi khi không ta dẫn hồn đi trốn
Chân trên cỏ chân lẫn cỏ sương bay
…Tóc tơi tả hồn tơi tả rong chơi
Tay phủi bụi tay bấu đời thơm ngát
Chìm vào cuộc loi ngoi ngát ngát
…Ta bơi qua tả ngạn mây chiều
(Long lanh hương - Trong: Bụi cát ra hương)
Và, đi đến độ:
Bỏ xứ con đi
Đường trời xa lạ
…Con ngươi của mẹ
Nhấp nháy mặt trời
Con đi trong nắng
Máu rờn rợn trôi
(Mẹ tàn phai - Trong: Bụi cát ra hương)
Thật là một cuộc đi nhiều kinh hoàng, mang nỗi buồn cuộc đi cũng rờn rợn kinh hoàng ! Con đi trong nắng / Máu rờn rợn trôi là những câu thơ viết về một sự đi trong cái kiếp nạn của đời người, của chính anh rất hay và rất gợi, không bình được. Đọc và đọc, và không nên bình. Tôi nghĩ thế !
Nhưng, liệu có phải người thi sỹ này đi chỉ nhằm cho một cuộc rong chơi bất cần đời ? Không đâu ! Ta có thể gặp anh lòng nhiều trĩu nặng khi thác lời những người hành khất để cất lên một điệu ca buồn, buồn đến nhức nhói, buồn đến tái tê: Tóc dài phất phới / Để tang đời ư / …Áo quần bẩn thỉu / Ta thù đời ư / Bao lời xua đuổi / Ta thương người ư / Ngồi nói một mình / Ta cao ngạo ư / Nằm ngủ trần truồng / Ta điên khùng ư (Khất hành ca - Trong: Lùa bò trong sương). Ở lời mà anh nói thác cho những kiếp hành khất là một loạt các câu hỏi gấp gáp mà nào có dễ trả lời ! Thương những kiếp mỏng ở cõi người, nhưng anh cũng biết rằng lòng anh dẫu có như Hồ nguyệt đọng cũng chỉ có thể Ném hòn sỏi đơn sơ và bất lực.
Trong bụi, cát tơi bời của cuộc đi, sự vật lộn, sự dằn vặt trong tâm hồn chính nhà thơ đã không dưới một lần anh buộc phải kêu to rôi tự thán: Ta là không bóng không hình nàng ơi / Sao ta đày ải cuộc đời trăm nơi / Ta còn đây hay ta mất hút / Trong nhà lớn bao la cuộc đời (Thiên thần không bóng không hình -Trong: Lùa bò trong sương). Phải chăng, mỗi khi như thế, mỗi khi lòng anh cô quạnh và nhiều bất lực, anh lại tự để cho lệ mình rơi rớt đầm đìa:
Buồn trên sông khóc trên sông
Cũng không đủ lệ một dòng cho ai
…Nằm bên cỏ dại thầm thì
Thương chưa hề yêu chưa hề thương yêu
Sao đâu sao đâu đìu hiu
Áo trăng ta lạc giữa chiều rồi chăng
(Lẻ loi - Trong: Lùa bò trong sương)
Rồi anh chia sẻ:
Dù rằng máu vẫn nguôi ngoai
Đêm đêm tiếng thở lạnh dài hư vô
…Tay cầm nguyệt đã tinh khôi
Vàng - một - phím - vàng - hai - rơi - ngõ - vàng
(Nỗi lòng chia sẻ - Trong: Lùa bò trong sương)
Cố thi sỹ - nhà phê bình văn học Trịnh Thanh Sơn có lần tâm sự với tôi rằng: Thơ hay hình như phần nhiều bật lên trên miệng vực của những nỗi buồn. Có lẽ đây cũng không chỉ riêng là nhận định của cố thi sỹ họ Trịnh. Tôi đồng tình rằng, cái có thể là “quy luật” sinh ra thơ hay mà cố thi sỹ đúc rút, tâm sự với tôi bởi ông đã trải và nghiệm khi đọc hàng núi sách và trò chuyện với rất nhiều thi bá, thi hữu ông gặp trong mấy mươi năm sống, đọc và viết. Khi đọc thơ A Khuê, càng đọc tôi càng sửng sốt thấy các bài thơ hay của thi sỹ luôn luôn đi ra từ những nỗi buồn. Ví dụ, khi A Khuê tạ ơn tháng ngày ân huệ mà cuộc sống ban tặng, anh viết ra một thứ thơ đẹp và buồn tráng lệ đến thế này:
Hồn như vĩ cầm lệ
Kêu réo qua từng ngày
Từng ngày bao ân huệ
Như tháng tháng mây bay
(Không ngờ - Trong: Bụi cát ra hương)
Hoặc cả ngay khi A Khuê gửi lời, gửi lòng anh cho một người con gái dù là gái giang hồ thì câu chữ tài tình anh viết vẫn luôn bật lên từ thẳm sâu buồn:
Người em gái tóc giang hồ bạc phếch
Ta và em đôi mắt thở rất gần
Hồn xơ xác nằm im trong bụi trúc
Nghe xa xăm tiếng thở của vô cùng
(Người con gái giang hồ - Trong: Bụi cát ra hương)
Tôi đã đọc rất kỹ 80 trang photo mà nhạc sỹ - thi sỹ A Khuê đưa cho tôi hôm anh tiễn tôi ở bến xe thị xã Đồng Xoài. Chỉ mới 80 trang anh đưa, với 60 bài thơ (có lẽ là chưa đầy đủ - thuộc hai tập thơ khác nhau: Tập “Lùa bò trong sương” và tập “Bụi cát ra hương” anh đang viết dở dang rồi có thể mất hứng, có thể vì một lý do nào đó không viết thêm nữa) trải dài gần 40 năm chuyên chú với thơ trước khi bị bảy nốt ma mị của âm nhạc lôi kéo. Ở bất cứ bài thơ nào của anh cũng có thể tìm được những câu thơ bậc thi sỹ ! Tuy nhiên, quan trọng hơn là thơ A Khuê luôn mang một thi tâm rất nhất quán. Thơ anh buồn mà trong, khi vui cũng không vì thế quá tưng bừng, và khi chất chứa những cay đắng (người mà không có đôi khi cay đắng thì mới là cái giống lạ !) thơ anh cũng không rơi vào lối nói nhiều gào thét. Trái lại, bất kể thế nào, bất kể hoàn cảnh nào anh cũng luôn luôn giữ cho tư thế “đi” trong bụi và cát của đời thơ và có khi là đời anh một tư thế, một hồn chữ luôn luôn sang trọng, điềm tĩnh. Đó cũng là một phẩm cấp thi sỹ chăng ?
Nhà thơ tình của thế kỷ XX Xuân Diệu đã từng nói đại ý: Anh nói rằng anh bình thơ rất giỏi ư ? Tôi chưa tin ! Hãy trích dẫn dẫu chỉ một câu thơ hay tôi sẽ tin và tin hơn cả những lời bình !
Thơ A Khuê thật nhiều câu hay. Chữ trong thơ anh nhiều khi loé sáng và rất lạ, rất bất ngờ. Có những chữ cứ như thể ta đang đi đến một góc khuất bất kỳ thì thình lình hiện ra một bất ngờ nào đó làm ta phải giật mình. Có nhiều câu thơ của anh tôi chỉ đọc một lần là găm vào trí nhớ. Hình ảnh trong thơ anh cũng chuyển động khác thường. Ví dụ, khi viết về lòng yêu nhân loại, anh viết theo một giọng điệu rất A khuê, thế này:
Mắt đã nhỏ lệ
Ôi lệ ôi
Yêu thương nhân loại tơi bời trái tim
(Mổ ngực trăng - Trong: Bụi cát ra hương)
Yêu đến Tơi bời trái tim là còn hơn cả yêu tan nát. Chữ chọn dùng hay không bình được ! Hoặc là khi anh diễn tả cái sự anh yêu một cô gái đến mức:
Bình minh đỏ rực lên rồi
Môi cô hạt máu
Khóc lời tôi chăng
Thì xin cô hãy nhớ rằng
Trong tôi dòng máu vẫn hằng chảy ra
(Nón cỏ theo người - Trong lùa bò trong sương)
Hoặc là cái cách anh diễn đạt “cái sự bay” lay thức hồn anh cũng thật khác thường, cái sự bay không tới cao sang mà lại tới một bày cò con thì càng bất ngờ làm sao:
Nếu ta mọc cánh mà bay
Thì ta bay tới một bày cò con
Bay tàn phai bay héo hon
Bay đi tứ xứ tìm hồn duyên xưa
(Nỗi lòng chia sẻ - Trong: Lùa bò trong sương)
Và cũng để chứng minh rằng trong thơ A Khuê lao động chữ luôn cật lực nhằm tìm ra cách diễn đạt thật sống, thật mới mẻ có thể thấm vào tâm cảm người đọc. Ví dụ, trong bài “Tỳ bà xanh” anh tả các ngón tay lảy dây bấm phím như dốc tất thảy tim gan phổi óc ngỡ cháy thành khói thiêng mộng mị, ảo diệu đến thế này:
…Má hồng
Cô bé tỳ bà câm
Chặt năm ngón tay
Chặt năm ngón tay đốt trầm
Đàn khói lộng
Tan tành tình trăm năm
Giời ạ ! Đàn đến độ như đã Chặt năm ngón tay đốt trầm thì câu chữ thế còn biết tìm khác thế nào cho hay hơn nữa đây !
Tuy nhiên, cũng có thể thấy dù đã rất thành công, nhiều ấn tượng từ nhiều câu thơ, bài thơ độc đáo như một đặc sản A Khuê, cũng không phải không có những bài (trong số bài anh photo tặng tôi) anh viết quá gần Hàn Mặc Tử ở ảnh hình, quá gần Bùi Giáng ở cách nói. Cũng tất nhiên như một lẽ thường thôi mà, nhiều thi sỹ tài hoa vẫn ít nhiều ảnh hưởng những ngọn nguồn, những trào lưu, những giọng điệu tương hợp với sở ý mình. Ví như: Các em phải hiểu cho nhiều / Đời ta bụi gió đã nhiều lất lây / …Dạ thưa trời đất vốn là / Bụi bay cát chạy vốn là bụi bay cũng chừng hơi hơi tí ti Bùi Giáng phải không, anh A Khuê ?
4. Đêm nay, tôi ngồi đọc lại 60 bài thơ trong 80 trang photo mà thi sỹ - nhạc sỹ A Khuê tin cậy trao cho. Tôi mang một cảm giác nhiều tiếc nuối vì người thi sỹ tài hoa này bây giờ làm thơ ít quá. Hay anh bỏ thơ mà đi ? Hay ngược lại ? Như thế liệu có thiệt cho thơ Việt chúng ta chăng khi mỗi năm có đến hàng ngàn tập thơ in la liệt. Trong số đó thơ thứ thiệt, thơ đặc sản như cỡ A Khuê và một số thi tài khác đốt đuốc giữa ban ngày cũng chỉ lác đác. Chao ôi ! Cái sự mọi ai đều thích in thơ chưa hẳn đã là điều dở - tất nhiên ! Có chăng, cái thứ phẩm của món “thơ giả thơ” (chữ của nhà thơ Inrasara) mới làm cho mâm tiệc thanh cao và uyên ảo của Thơ (viết hoa) là phải chịu “hầm bà làng”. Điều này lại phải cậy nhờ mấy ông xuất bản và kêu gọi cả sự tỉnh ra của các ông các bà nhiều ngộ tưởng.
Nhưng, tôi có thêm một niềm vui bất chợt trong đêm nay. Ở cái khe bàn tôi ngồi viết lấp ló một tờ rơi. Tôi nhặt lên, không tin vào mắt mình nữa. Đây này, anh Thực ơi ! Đây này, cái bài thơ anh đọc cho em và Nguyễn Trần Thái nghe vào đêm đông cuối chạp năm nào chính là thơ của thi sỹ - nhạc sỹ A Khuê mà em đang có trong tay. Nó chính là bài thơ thứ 61 em cẩu thả để gió cuốn vào khe bàn. Anh Thực có biết không, cái người thơ mà chúng ta tìm có một đời sống vui chậm, buồn trước. A Khuê từng là một tay chăn bò thuê thứ thiệt nhiều năm trên núi đồi miệt Long Khánh. A Khuê cũng từng cùng vợ và tám đứa con nheo nhóc thử kiếp “thuần nông” trên các cánh đồng cò bay cò sã cánh tít hút Sóc Trăng. A Khuê có tới chừng 10 năm cấy lúa nhưng gặt rạ gặt rơm vì thất mùa nhiều gấp ba lần được. A Khuê vật vã thợ hồ, đốn củi, đốt than nuôi một đàn con đang sức tằm ăn rỗi. Bụi thế, cát thế mà thơ cứ ăm ắp mộng mị, cứ bay hương, bay những hương mê quyến rũ như chưa hề buồn chán bao giờ. Bài thơ có 12 câu anh đọc vào đêm đông ngày ấy chính là bài Đồi Trăng Uống Rượu anh Thực ạ. Cũng đúng là bài thơ chưa dừng ở câu Áo trăng quá lạnh tôi về giết trăng. Nó còn những sáu câu trong khổ kết. Sáu câu còn lại của bài thơ trọn vẹn Đồi Trăng Uống Rượu là khúc vĩ thanh rất nhiều tươi sáng. Trần Quốc Thực ơi ! Dù ở tận trời nào thì cũng hãy về quanh đây cho em được đọc nốt sáu câu kết mà anh dự cảm rằng có thể bài thơ chưa kết thúc. Nó thế này:
Giết trăng tôi lại lên đồi
Ngơ ngơ ngác ngác tôi ngồi nhớ trăng
Đồi trăng đỏ tôi mê man
Ôi tôi biết cõi phai tàn sau lưng
Đồi trăng uống rượu vô cùng
Xin thưa trời đất tôi mừng tôi say
Bài thơ đã hết thật rồi !
Tôi đốt một nén trầm rồi ba lần đọc to những câu thơ A Khuê như thể vẫn còn bên tôi một Trần Quốc Thực gan ruột với thơ giữa buốt rét đêm nào Hà Nội …
Thành phố Vũng Tàu
Đêm 13 rạng ngày 14.08.2008
H.Q
Bụi, và cát,
và hương quyến rũ
Hoàng Quý
LTS: Bạn đọc đã biết Hoàng Quý qua các tập thơ: “Giấc phì nhiêu” (NXB Văn học, 1996), “Đi bên mùa lá rụng” (NXB Văn học, 2000), “Ngang qua cánh đồng” (NXB Hội Nhà văn, 2002 - tái bản 2004), “Giả trang” (NXB Văn học, 2007) với giọng thơ rất riêng, nhiều độc đáo, ngôn ngữ sống động, sức thơ vạm vỡ nhưng trầm tư và sâu sắc. Tuy nhiên, chúng ta còn chưa biết tới Hoàng Quý trong một thể loại văn học khác - thể loại chân dung và phê bình. Thật bất ngờ, ngay trong những năm nghỉ hưu đầu tiên nhà thơ đã và đang dành thời gian viết tập sách về những nhà văn, nhà thơ và những nghệ sĩ anh quý trọng hoặc phát hiện trong quá trình đi và viết của mình. Chúng ta bắt gặp một giọng văn giàu tình cảm, giàu chất thơ, những khám phá mới mẻ trước những tài năng văn học nghệ thuật sáng giá bị che phủ vô tình trong dòng sống nhiều biến động.
Xin trân trọng giới thiệu bài viết về nhà thơ - nhạc sĩ A Khuê (Bài viết đã được Báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam in trong số 38 ngày 20.9. 2008).
1. Vào một đêm mùa đông cuối tháng chạp năm 2001, trong một khách sạn nhỏ ở Hà Nội, tôi, hoạ sĩ - nhà thơ Nguyễn Trần Thái và thi sĩ Trần Quốc Thực tề tựu trò chuyện. Ba chúng tôi thân quý nhau nên mỗi trước khi tôi trở về Nam là các anh lại đến như ngầm quyến luyến chia tay. Khi có dịp gặp, chúng tôi thường nói đủ thứ chuyện trên trời dưới đất, những chuyện chợt đến bất kỳ, tất nhiên chủ yếu vẫn là chuyện văn chương. Nhưng, cũng có khi chỉ để im lặng ngắm nhau uống rượu và nghe “rượu nói” cũng đủ sướng !
Cái đêm cuối chạp kể trên thì khác. Tôi nhớ rằng, đêm ấy rét như cả năm dồn tụ và vón cục những tê buốt lại. Chỉ Nguyễn Trần Thái là đã ngà ngà, lơ mơ ngủ và vùi gần kín đầu trong chiếc chăn bông không lấy gì làm dày dặn. Anh Trần Quốc Thực đêm ấy uống rất ít. So ro và chậm rãi, anh đọc cho tôi nghe vài bài thơ trong tập Tháp Cúc, tập thơ in sau đó ít năm. Đang đọc mạch lạc, bỗng anh thoắt dừng, bất ngờ hỏi: Hoàng Quý có đọc nhiều thơ của những tác giả miền Nam viết trước 1975 không ? Mình được đọc ít quá. Sách rất thiếu. Sách của những nhà thơ miền Nam trước 1975 rất khó kiếm. Tôi nói với anh rằng cũng đọc nhưng không nhiều lắm. Anh thở dài, và bảo: Phải cố tìm mà đọc. Nhiều bài thơ, nhiều tác phẩm cả văn xuôi và thơ rất có giá trị văn học. Mình làm biên tập ở báo Văn nghệ, công việc tuy không quá bận nhưng sức khoẻ kém lắm rồi, dạo này phổi rất tệ, đọc ít dần, như thế thực không hay lắm đâu …
Anh nhìn đăm đắm bầu trời nhớp nhoá mưa bấc phía ngoài cửa sổ hẹp, bỗng thở dài, bỗng đọc:
“Đồi trăng một cụm tóc phơi
Thưa em uống rượu tả tơi một mình
Đồi trăng một cụm phơi mình
Thưa anh tầm thể đã nghìn xuân qua
Đồi trăng u uất chưa bưa
Bữa qua tôi uống thêm mùa uất u
Đồi trăng không ngớt vi vu
Bữa nay tôi ngậm sương mù thở than
Đồi trăng mỏng diệu diệu vàng
Hồn bay, bay giữa hai hàng hoa lê
Lên đồi khăn áo lê thê
Áo trăng quá lạnh tôi về giết trăng”
Nguyễn Trần Thái tung chăn choàng tỉnh, bật dậy, la: Thơ ai hay quá vậy ? Lên đồi khăn áo lê thê / Áo trăng quá lạnh tôi về giết trăng là hai câu thơ hay dựng tóc; còn hai câu kế trên đẹp như một tác phẩm hội hoạ của một danh hoạ tài ba ! Anh Thực ho húng hắng, rồi cười buồn: Hay quá phải không ? Mình nghe người ta đọc một lần, người đọc cũng không biết thơ của ai. Mình dò hỏi nhiều nguồn vẫn chưa biết ai là tác giả. Lúc đầu, mình đã nghĩ thơ của người này có cái gì đó giống thơ Hàn Mặc Tử, lại có cái gì đó rất Bùi Giáng. Nhưng, đọc kỹ nhiều lần thì càng thấy rằng không phải vậy. Tất nhiên là chỉ bài này, hoặc là 12 câu mà mình biết chứ những bài khác thì đâu đã biết. Người thơ này phải là một nhà thơ có tài. Mà cũng không rõ bài thơ chỉ bấy nhiêu thôi, hay còn nữa mà người đọc cho mình nghe cũng không nhớ. Nếu bài thơ kết ở đó thì đã rất hay rồi …khí thơ nghe lạnh mà vẫn trong, các ông ạ !
Đêm đó, chúng tôi thức trắng. Trần Quốc Thực còn đọc khá nhiều thơ của Bùi Giáng, Thanh Tâm Tuyền và vài nhà thơ miền Nam khác mà anh yêu thích. Riêng tôi, 12 câu thơ của tác giả “bí mật” nọ cứ ám ảnh, và ám ảnh rất thường khi sau này. Khi thi sĩ Trần Quốc Thực đã bỏ bạn bè về một trời khác, thì ngoài thơ của anh mỗi lần tôi đọc lại, tôi lại nhớ tới 12 câu thơ anh đã đọc cho tôi và Nguyễn Trần Thái nghe đêm nào. Cũng như anh, tôi đã cố công dò tìm cho ra ngọn nguồn mà đành chịu.
2. Đầu tháng bảy năm nay, nhà nghiên cứu lịch sử kiêm phó Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Phước Phan Văn Dõng điện thoại xuống Vũng Tàu hỏi tôi:
- Anh có thu xếp đi một chuyến Bình Phước được không ? Giữa tháng này chúng tôi mở Trại sáng tác Văn học Nghệ thuật lần thứ II. Cố mà gác mọi việc lên với tụi mình. Ở trên này có A Khuê và Trung Đức biết anh đấy !
Và thế là tôi có điều kiện cho một chuyến đi mới, bổ ích và rất đặc biệt.
Anh Dõng bố trí cho tôi và nhạc sỹ A Khuê ở chung một phòng, phòng 406 của khách sạn Mỹ Lệ, một khách sạn đẹp nhất của thị xã Phước Long - mà cũng có lẽ là đẹp nhất của Bình Phước. Tôi và nhạc sỹ A Khuê luôn luôn ngồi kề cận nhau dù trên xe, hay trong các bữa ăn của đoàn. Hằng đêm, khi về đến khách sạn thì thôi rồi, thức, đọc thơ, hát, chụm đầu không ít lần xuống những khuông nhạc. Chúng tôi thường nói tếu: Rồi sẽ đến lúc được ngủ mãi. Vì thế có dịp ở với nhau sướng thế này cứ phải thức cái đã ! Đến Điểu Đức - anh bạn nhạc sỹ rất trẻ người S’tiêng nhập đoàn sau, ở cùng phòng 406 theo đề nghị của tôi cũng được một phen bội thực thơ, bội thực thức và bội thực chuyện ...tào lao.
Đêm cuối của chuyến đi, nhạc sỹ A Khuê bỗng hỏi: - Em đã đọc thơ thằng này chưa …Rồi anh đọc Em Pleiku má đỏ môi hồng / Ở đây buổi chiều quanh năm mùa đông. Tôi reo lên: Thơ Vũ Hữu Định ! Rồi đọc nối luôn Nên mắt em ướt và tóc em ướt / Da em mềm như mây chiều trong.
Như chạm mạch, tôi say xưa đọc thêm mấy câu khác:
“Chiều khó thở ngồi bên quán xép
Một miếng khô, một xị rượu nồng
Nhai là nói với đời lận đận
Uống là nghe sầu chảy long đong”
(Thơ Vũ Hữu Định)
A Khuê khoái quá, cười sang sảng, rồi bảo: Em thuộc cả thơ thằng Định, thằng bạn tri kỷ của anh là anh sướng quá. Vũ Hữu Định lận đận lắm. Nó chết buồn quá, khi tuổi mới vừa 40, chết vào tháng giêng, tháng vừa xuân năm Tân Dậu (1981) ngay bên bờ sông Hàn của thành phố Đà Nẵng, cái thành phố mà thuở bé nó và anh đi đâu cũng có nhau. Anh kể cho tôi nghe rất nhiều những năm tháng trôi vô định cùng Vũ Hữu Định. Anh còn kể và đọc thơ của một người bạn rất thân nữa là Phạm Phú Hải (tác giả tập thơ Gánh Nước Tưới Sông). Anh khen Trần Quang Lộc - bạn cùng nhóm các anh ngày nào, rằng Trần Quang Lộc là một nhạc sỹ tài hoa. Nhưng tôi không thấy anh nhắc lời về cái hành vi “lờ ca từ” từ thơ của anh mà dư luận đã một dạo rất phản ứng. Khi tôi cố tình động chút ít vào sự kiện ấy, anh chỉ buồn buồn, rồi bảo: Cả thơ mình, ca từ mình viết cũng có ít nhất không dưới 13 lần trong nhạc Trần Quang Lộc chứ có riêng gì “Về đây nghe em” đâu. Nhưng thôi, chuyện đã qua rồi, mình cũng muốn gặp lại nó vì gì thì gì nó cũng đã từng là bạn của tụi mình …
Sang đầu tháng 8, tôi trở lại Bình Phước một lần nữa. Sáng hôm tiễn tôi ở bến xe khách thị xã Đồng Xoài, nhạc sỹ A Khuê đưa cho tôi một tập thơ mà anh photo từ những tờ bản thảo anh còn giữ được. Anh bảo:
- Hồi trẻ, anh làm nhiều thơ lắm. Chả biết hồi ấy chữ ở đâu mà lắm thế. Viết cứ như một thằng mộng mị…Em mang những bài thơ cũ này của anh về và đọc xem thế nào ! Năm 1999, cũng nhờ bạn hữu, Nhà Xuất bản Trẻ in cho anh tập thơ “Lùa bò trong sương”, còn tập “Vàng bay” do Nhà Xuất bản Da Vàng ở Đà Nẵng in năm 1970 thì anh chả còn tập nào trong tay nữa.
Tôi cảm động cất những bản photo anh đưa vào đáy chiếc ba lô và hứa sẽ đọc.
Và, tôi đã đọc đi đọc lại như bị ma ám suốt mấy đêm liên tiếp. A Khuê không chỉ là một nhạc sỹ có tài mà tôi đã biết. A Khuê còn là một nhà thơ, đúng hơn, là một thi sỹ - nhạc sỹ tài hoa, dấn thân cho cả nhạc lẫn thơ với ý nghĩa đúng đắn nhất của những từ này !
3. Thơ A Khuê là một thứ thơ được sinh ra trong lòng của người thi sỹ luôn luôn biết cách “uống chữ, uống đời rồi nhả tơ vàng” để rồi tự chuốc ngất say ngư hơn cả uống rượu. Và, cũng chỉ sinh ra ở “loài thi sỹ” bị mắc một căn bệnh trầm kha rất đỗi đáng yêu là bệnh “viêm xê dịch mãn tính”. Bởi thế, họ không ở đâu cho yên. Bởi thế họ rất biết cách tự vui thích và biết cách tự trào; rất biết gửi hồn mình, ẩn hồn mình trong mê trận chữ, biết “điều” chữ “đi” uyên náo cả lòng người.
Đây nhé:
Ra đi hồn không áo
Ngỡ dòng sống là đây
Con ngươi tôi trâng tráo
Chẳng có một bóng mây
Soi mặt dòng nước biếc
Tôi là tôi đó ư
Hay bắt đầu là hết
Và sau cùng thiên thu
(Sầu riêng - Trong: Bụi cát ra hương)
Đây nữa:
Rồi khi không ta dẫn hồn đi trốn
Chân trên cỏ chân lẫn cỏ sương bay
…Tóc tơi tả hồn tơi tả rong chơi
Tay phủi bụi tay bấu đời thơm ngát
Chìm vào cuộc loi ngoi ngát ngát
…Ta bơi qua tả ngạn mây chiều
(Long lanh hương - Trong: Bụi cát ra hương)
Và, đi đến độ:
Bỏ xứ con đi
Đường trời xa lạ
…Con ngươi của mẹ
Nhấp nháy mặt trời
Con đi trong nắng
Máu rờn rợn trôi
(Mẹ tàn phai - Trong: Bụi cát ra hương)
Thật là một cuộc đi nhiều kinh hoàng, mang nỗi buồn cuộc đi cũng rờn rợn kinh hoàng ! Con đi trong nắng / Máu rờn rợn trôi là những câu thơ viết về một sự đi trong cái kiếp nạn của đời người, của chính anh rất hay và rất gợi, không bình được. Đọc và đọc, và không nên bình. Tôi nghĩ thế !
Nhưng, liệu có phải người thi sỹ này đi chỉ nhằm cho một cuộc rong chơi bất cần đời ? Không đâu ! Ta có thể gặp anh lòng nhiều trĩu nặng khi thác lời những người hành khất để cất lên một điệu ca buồn, buồn đến nhức nhói, buồn đến tái tê: Tóc dài phất phới / Để tang đời ư / …Áo quần bẩn thỉu / Ta thù đời ư / Bao lời xua đuổi / Ta thương người ư / Ngồi nói một mình / Ta cao ngạo ư / Nằm ngủ trần truồng / Ta điên khùng ư (Khất hành ca - Trong: Lùa bò trong sương). Ở lời mà anh nói thác cho những kiếp hành khất là một loạt các câu hỏi gấp gáp mà nào có dễ trả lời ! Thương những kiếp mỏng ở cõi người, nhưng anh cũng biết rằng lòng anh dẫu có như Hồ nguyệt đọng cũng chỉ có thể Ném hòn sỏi đơn sơ và bất lực.
Trong bụi, cát tơi bời của cuộc đi, sự vật lộn, sự dằn vặt trong tâm hồn chính nhà thơ đã không dưới một lần anh buộc phải kêu to rôi tự thán: Ta là không bóng không hình nàng ơi / Sao ta đày ải cuộc đời trăm nơi / Ta còn đây hay ta mất hút / Trong nhà lớn bao la cuộc đời (Thiên thần không bóng không hình -Trong: Lùa bò trong sương). Phải chăng, mỗi khi như thế, mỗi khi lòng anh cô quạnh và nhiều bất lực, anh lại tự để cho lệ mình rơi rớt đầm đìa:
Buồn trên sông khóc trên sông
Cũng không đủ lệ một dòng cho ai
…Nằm bên cỏ dại thầm thì
Thương chưa hề yêu chưa hề thương yêu
Sao đâu sao đâu đìu hiu
Áo trăng ta lạc giữa chiều rồi chăng
(Lẻ loi - Trong: Lùa bò trong sương)
Rồi anh chia sẻ:
Dù rằng máu vẫn nguôi ngoai
Đêm đêm tiếng thở lạnh dài hư vô
…Tay cầm nguyệt đã tinh khôi
Vàng - một - phím - vàng - hai - rơi - ngõ - vàng
(Nỗi lòng chia sẻ - Trong: Lùa bò trong sương)
Cố thi sỹ - nhà phê bình văn học Trịnh Thanh Sơn có lần tâm sự với tôi rằng: Thơ hay hình như phần nhiều bật lên trên miệng vực của những nỗi buồn. Có lẽ đây cũng không chỉ riêng là nhận định của cố thi sỹ họ Trịnh. Tôi đồng tình rằng, cái có thể là “quy luật” sinh ra thơ hay mà cố thi sỹ đúc rút, tâm sự với tôi bởi ông đã trải và nghiệm khi đọc hàng núi sách và trò chuyện với rất nhiều thi bá, thi hữu ông gặp trong mấy mươi năm sống, đọc và viết. Khi đọc thơ A Khuê, càng đọc tôi càng sửng sốt thấy các bài thơ hay của thi sỹ luôn luôn đi ra từ những nỗi buồn. Ví dụ, khi A Khuê tạ ơn tháng ngày ân huệ mà cuộc sống ban tặng, anh viết ra một thứ thơ đẹp và buồn tráng lệ đến thế này:
Hồn như vĩ cầm lệ
Kêu réo qua từng ngày
Từng ngày bao ân huệ
Như tháng tháng mây bay
(Không ngờ - Trong: Bụi cát ra hương)
Hoặc cả ngay khi A Khuê gửi lời, gửi lòng anh cho một người con gái dù là gái giang hồ thì câu chữ tài tình anh viết vẫn luôn bật lên từ thẳm sâu buồn:
Người em gái tóc giang hồ bạc phếch
Ta và em đôi mắt thở rất gần
Hồn xơ xác nằm im trong bụi trúc
Nghe xa xăm tiếng thở của vô cùng
(Người con gái giang hồ - Trong: Bụi cát ra hương)
Tôi đã đọc rất kỹ 80 trang photo mà nhạc sỹ - thi sỹ A Khuê đưa cho tôi hôm anh tiễn tôi ở bến xe thị xã Đồng Xoài. Chỉ mới 80 trang anh đưa, với 60 bài thơ (có lẽ là chưa đầy đủ - thuộc hai tập thơ khác nhau: Tập “Lùa bò trong sương” và tập “Bụi cát ra hương” anh đang viết dở dang rồi có thể mất hứng, có thể vì một lý do nào đó không viết thêm nữa) trải dài gần 40 năm chuyên chú với thơ trước khi bị bảy nốt ma mị của âm nhạc lôi kéo. Ở bất cứ bài thơ nào của anh cũng có thể tìm được những câu thơ bậc thi sỹ ! Tuy nhiên, quan trọng hơn là thơ A Khuê luôn mang một thi tâm rất nhất quán. Thơ anh buồn mà trong, khi vui cũng không vì thế quá tưng bừng, và khi chất chứa những cay đắng (người mà không có đôi khi cay đắng thì mới là cái giống lạ !) thơ anh cũng không rơi vào lối nói nhiều gào thét. Trái lại, bất kể thế nào, bất kể hoàn cảnh nào anh cũng luôn luôn giữ cho tư thế “đi” trong bụi và cát của đời thơ và có khi là đời anh một tư thế, một hồn chữ luôn luôn sang trọng, điềm tĩnh. Đó cũng là một phẩm cấp thi sỹ chăng ?
Nhà thơ tình của thế kỷ XX Xuân Diệu đã từng nói đại ý: Anh nói rằng anh bình thơ rất giỏi ư ? Tôi chưa tin ! Hãy trích dẫn dẫu chỉ một câu thơ hay tôi sẽ tin và tin hơn cả những lời bình !
Thơ A Khuê thật nhiều câu hay. Chữ trong thơ anh nhiều khi loé sáng và rất lạ, rất bất ngờ. Có những chữ cứ như thể ta đang đi đến một góc khuất bất kỳ thì thình lình hiện ra một bất ngờ nào đó làm ta phải giật mình. Có nhiều câu thơ của anh tôi chỉ đọc một lần là găm vào trí nhớ. Hình ảnh trong thơ anh cũng chuyển động khác thường. Ví dụ, khi viết về lòng yêu nhân loại, anh viết theo một giọng điệu rất A khuê, thế này:
Mắt đã nhỏ lệ
Ôi lệ ôi
Yêu thương nhân loại tơi bời trái tim
(Mổ ngực trăng - Trong: Bụi cát ra hương)
Yêu đến Tơi bời trái tim là còn hơn cả yêu tan nát. Chữ chọn dùng hay không bình được ! Hoặc là khi anh diễn tả cái sự anh yêu một cô gái đến mức:
Bình minh đỏ rực lên rồi
Môi cô hạt máu
Khóc lời tôi chăng
Thì xin cô hãy nhớ rằng
Trong tôi dòng máu vẫn hằng chảy ra
(Nón cỏ theo người - Trong lùa bò trong sương)
Hoặc là cái cách anh diễn đạt “cái sự bay” lay thức hồn anh cũng thật khác thường, cái sự bay không tới cao sang mà lại tới một bày cò con thì càng bất ngờ làm sao:
Nếu ta mọc cánh mà bay
Thì ta bay tới một bày cò con
Bay tàn phai bay héo hon
Bay đi tứ xứ tìm hồn duyên xưa
(Nỗi lòng chia sẻ - Trong: Lùa bò trong sương)
Và cũng để chứng minh rằng trong thơ A Khuê lao động chữ luôn cật lực nhằm tìm ra cách diễn đạt thật sống, thật mới mẻ có thể thấm vào tâm cảm người đọc. Ví dụ, trong bài “Tỳ bà xanh” anh tả các ngón tay lảy dây bấm phím như dốc tất thảy tim gan phổi óc ngỡ cháy thành khói thiêng mộng mị, ảo diệu đến thế này:
…Má hồng
Cô bé tỳ bà câm
Chặt năm ngón tay
Chặt năm ngón tay đốt trầm
Đàn khói lộng
Tan tành tình trăm năm
Giời ạ ! Đàn đến độ như đã Chặt năm ngón tay đốt trầm thì câu chữ thế còn biết tìm khác thế nào cho hay hơn nữa đây !
Tuy nhiên, cũng có thể thấy dù đã rất thành công, nhiều ấn tượng từ nhiều câu thơ, bài thơ độc đáo như một đặc sản A Khuê, cũng không phải không có những bài (trong số bài anh photo tặng tôi) anh viết quá gần Hàn Mặc Tử ở ảnh hình, quá gần Bùi Giáng ở cách nói. Cũng tất nhiên như một lẽ thường thôi mà, nhiều thi sỹ tài hoa vẫn ít nhiều ảnh hưởng những ngọn nguồn, những trào lưu, những giọng điệu tương hợp với sở ý mình. Ví như: Các em phải hiểu cho nhiều / Đời ta bụi gió đã nhiều lất lây / …Dạ thưa trời đất vốn là / Bụi bay cát chạy vốn là bụi bay cũng chừng hơi hơi tí ti Bùi Giáng phải không, anh A Khuê ?
4. Đêm nay, tôi ngồi đọc lại 60 bài thơ trong 80 trang photo mà thi sỹ - nhạc sỹ A Khuê tin cậy trao cho. Tôi mang một cảm giác nhiều tiếc nuối vì người thi sỹ tài hoa này bây giờ làm thơ ít quá. Hay anh bỏ thơ mà đi ? Hay ngược lại ? Như thế liệu có thiệt cho thơ Việt chúng ta chăng khi mỗi năm có đến hàng ngàn tập thơ in la liệt. Trong số đó thơ thứ thiệt, thơ đặc sản như cỡ A Khuê và một số thi tài khác đốt đuốc giữa ban ngày cũng chỉ lác đác. Chao ôi ! Cái sự mọi ai đều thích in thơ chưa hẳn đã là điều dở - tất nhiên ! Có chăng, cái thứ phẩm của món “thơ giả thơ” (chữ của nhà thơ Inrasara) mới làm cho mâm tiệc thanh cao và uyên ảo của Thơ (viết hoa) là phải chịu “hầm bà làng”. Điều này lại phải cậy nhờ mấy ông xuất bản và kêu gọi cả sự tỉnh ra của các ông các bà nhiều ngộ tưởng.
Nhưng, tôi có thêm một niềm vui bất chợt trong đêm nay. Ở cái khe bàn tôi ngồi viết lấp ló một tờ rơi. Tôi nhặt lên, không tin vào mắt mình nữa. Đây này, anh Thực ơi ! Đây này, cái bài thơ anh đọc cho em và Nguyễn Trần Thái nghe vào đêm đông cuối chạp năm nào chính là thơ của thi sỹ - nhạc sỹ A Khuê mà em đang có trong tay. Nó chính là bài thơ thứ 61 em cẩu thả để gió cuốn vào khe bàn. Anh Thực có biết không, cái người thơ mà chúng ta tìm có một đời sống vui chậm, buồn trước. A Khuê từng là một tay chăn bò thuê thứ thiệt nhiều năm trên núi đồi miệt Long Khánh. A Khuê cũng từng cùng vợ và tám đứa con nheo nhóc thử kiếp “thuần nông” trên các cánh đồng cò bay cò sã cánh tít hút Sóc Trăng. A Khuê có tới chừng 10 năm cấy lúa nhưng gặt rạ gặt rơm vì thất mùa nhiều gấp ba lần được. A Khuê vật vã thợ hồ, đốn củi, đốt than nuôi một đàn con đang sức tằm ăn rỗi. Bụi thế, cát thế mà thơ cứ ăm ắp mộng mị, cứ bay hương, bay những hương mê quyến rũ như chưa hề buồn chán bao giờ. Bài thơ có 12 câu anh đọc vào đêm đông ngày ấy chính là bài Đồi Trăng Uống Rượu anh Thực ạ. Cũng đúng là bài thơ chưa dừng ở câu Áo trăng quá lạnh tôi về giết trăng. Nó còn những sáu câu trong khổ kết. Sáu câu còn lại của bài thơ trọn vẹn Đồi Trăng Uống Rượu là khúc vĩ thanh rất nhiều tươi sáng. Trần Quốc Thực ơi ! Dù ở tận trời nào thì cũng hãy về quanh đây cho em được đọc nốt sáu câu kết mà anh dự cảm rằng có thể bài thơ chưa kết thúc. Nó thế này:
Giết trăng tôi lại lên đồi
Ngơ ngơ ngác ngác tôi ngồi nhớ trăng
Đồi trăng đỏ tôi mê man
Ôi tôi biết cõi phai tàn sau lưng
Đồi trăng uống rượu vô cùng
Xin thưa trời đất tôi mừng tôi say
Bài thơ đã hết thật rồi !
Tôi đốt một nén trầm rồi ba lần đọc to những câu thơ A Khuê như thể vẫn còn bên tôi một Trần Quốc Thực gan ruột với thơ giữa buốt rét đêm nào Hà Nội …
Thành phố Vũng Tàu
Đêm 13 rạng ngày 14.08.2008
H.Q
Đăng ký:
Bài đăng (Atom)